بسیاری از حقایق تاریخی در پس زمینه تاریخ زیست می کنند و در «خاطره جمعی» و «فرهنگ شفاهی» ملت ها زنده و بالنده هستند، حقایق تاریخی آنقدر قدرتمند هستند که می توانند خود را از لابه لای تحریف ها، سیاه نمایی ها، یکسویه نگری ها و داوری های بغض آلود بیرون آورند و در بستر آنچه فلسفه تاریخ نامیده می شود جای گیرند.

به نظر می رسد دوره پهلوی دارای چنین ویژگی هایی است، جا دارد این بار نیز نگاهی تازه به 26 دی ماه سال 57 بیاندازیم، روزی که هر بار فصلی دیگر از تاریخ ایران را به ثبت می رساند، اجازه دهید نفسی تازه کنیم و در ایستگاه تاریخ معاصر چند لحظه ای مکث کنیم و نگاهی داشته باشیم به آنچه که در این سی و سه سال بر ما گذشت، سی و سه سال است همه ما داریم در یک تونل تاریک به عنوان دالان تاریخ حرکت می کنیم، گاهی سراسیمه، گاهی شتابزده، گاهی هیجان زده و گاهی آزرده و افسرده و هنوز نمی دانیم چه زمان از این تونل سیاه خارج خواهیم شد.

دوران حکومت محمدرضا شاه فراز و نشیب های زیادی داشت و مانند هر دوره تاریخی دیگر دارای پدیده ها، رخدادها و حوادث تلخ و شیرین و کمبودها و دستاوردهای مختلف بود، اما آنچه برای یک پژوهشگر تاریخ مهم است بررسی سمت گیری هر دوره تاریخی است، یعنی بررسی «کارنامه و معدل» برای یک دوره حکومت و بررسی این نکته که کفه چه سمتی سنگین تر است، اگر کفه دستاوردها، خدمات و ارزش های یک دوره نسبت به کمبود ها و اشتباهات بیشتر باشد می توان کارنامه یک حکومت را در مجموع مثبت و سازنده ارزیابی کرد.

26 دی ماه 57 شاهی از ایران رفت که سی و هفت سال با همه مشکلات، موانع و سنگ اندازی ها توانسته بود با بهره گیری از متخصصان، کار آفرینان، تکنوکراتها، کارگران و کارمندان و سایر اقشار مردم، ایران را به درجه قابل قبولی از توسعه، پیشرفت و اعتبار جهانی برساند، توانسته بود با وجود کارشکنی قدرت های خارجی مانند روسیه و انگلستان و حتی آمریکا از ایران یک کشور سربلند، با حیثیت و پیشرو بسازد، طبیعی است در روند هر حکومتی اشتباه و کمبود هم وجود دارد، اساس حکومتداری مبتنی بر همین واقعیات است، هیچ کس نمی تواند مدعی شود در هیچ دوره تاریخی کمبود و اشتباه وجود نداشته اما اگر جهت گیری دوره پهلوی را فارغ از بغض های سیاسی بررسی کنیم به روشنی در می یابیم حرکت به طرفت توسعه و تکامل کاملا برجسته و ملموس است.

دشمنان و مخالفان شاه در بسیاری از موارد به جعلکاری و دروغ پراکنی علیه او پرداختند و دور اندیشی های او را سرسپردگی به خارجی تفسیر کردند، شاه که زودتر از همه نیروهای سیاسی متوجه خطر صدام شده بود با مجهز نمودن ایران به تسلیحات استراتژیک درصدد تامین امنیت ایران بود اما مخالفان بدون توجه به خطراتی که ایران را تهدید می کند شروع به شایعه پراکنی، جو سازی و غوغا سازی کردند و خرید تسلیحات را کاری بیهوده معرفی می کردند، همگان دیدند که در جنگ ایران و عراق چگونه همین تسلیحات به کار گرفته شد تا جایی که هاشمی رفسنجانی و سایر سران نظامی جمهوری اسلامی اعتراف کردند اگر هواپیماهای F-14 را نداشتیم در زمینه هوایی از عراق شکست می خوردیم1.

محمدرضا شاه با قرار دادن ایران در زمره متحدان غرب، منافعی برای کشور خرید و رهبری منطقه را نصیب کشور کرد، بسیاری از اعمال شاه حتی با معیارهای امروزی به سود منافع ملی ایران بود، برای نمونه شاه با باز پس گیری سه جزیره تنب کوچک و بزرگ و ابوموسی توانست تسلط ایران بر منطقه خلیج فارس را تثبیت کند و موفق شد ایران را به عنوان یک عامل «ثبات بخش» و «هنجار آفرین» درمنطقه خاورمیانه مطرح کند.

قرارداد 1975 الجزایر با عراق مهمترین سند موفقیت دیپلماسی ایران در عصر پهلوی است و برای نخستین بار مرزهای غربی ایران تثبیت شد و ایران توانست منازعات مرزی خود با عراق را فیصله دهد، این قرارداد به قدری مهم و ارزشمند است که در دوره جمهوری اسلامی نیز مورد استناد وزارت خارجه است2.حال چگونه است مخالفینی که دائم به روابط خارجی دوره پهلوی ایراد می گیرند کوچکترین اشاره ای به این قرارداد یا پیمان سعد آباد3 نمی کنند؟

دشمنان و مخالفان شاه همیشه به قراردادهای نفتی انتقاد می کردند اما حاضر نبودند به واقعیات توسعه صنعت نفت و بسته شدن قراردادهای مبتنی بر منافع ملی اشاره کنند برای نمونه؛ نخستین قرارداد «خرید خدمت» در سال 1345 میان ایران و گروه فرانسوی اِراپ منعقد شد در این قرار داد ایران برای نخستین بار شرکت های خارجی را به عنوان مقاطعه کار به کار گرفت و خود به عنوان حاکم و کارفرما عمل کرد، خطر پذیری اکتشاف نیز همچون قراردادهای مشارکت برعهده شرکت خارجی بود، براساس این قرار داد شرکت فرانسوی ملزم به سرمایه گذاری به میزان 35 تا 40 میلیون دلار در میادین نفتی ایران بود و حاکمیت ایران بر تاسیسات نفتی به رسمیت شناخته می شد، سهم ایران از درآمد حاصل از این سرمایه گذاری به صورت 89 درصد و برای شرکت فرانسوی 8 تا 11 درصد در نظر گرفته شده بود.

در فاصله سالهای 50 تا 56 حجم سرمایه گذاری برای استخراج نفت و گاز 6 برابر افزایش یافت و ارزش سرمایه گذاری ها در این بخش از 96 میلیارد ریال در سال 1350 به 620 میلیارد ریال در سال 1356 رسید، سهم ایران در تولیدات اوپک نیز از 16 درصد به 19 درصد افزایش پیدا کرد4.

در زمینه حقوق زنان، دشمنان شاه هرگز به دستاوردهای عمده حقوقی برای زنان اشاره نمی کنند، برای نمونه؛ قانون حمایت خانواده مصوب ۲۵ خرداد ۱۳۴۶ مجلس شورای ملی و ۱۵ خرداد ۱۳۴۶ مجلس سنا، این قانون در تاریخ ۳ تیر ۱۳۴۶ به امضای محمدرضا شاه رسید، این قانون دستاورد مهم و گامی ارزشمند به جلو در جهت تامین حقوق زنان بود.

ارزشهای دوره پهلوی یک نوع طرز تفکر، یک زیست فرهنگی، یک روش زندگی و یک اندیشه است، اندیشه ای برای یک ملت در روند ملی گرایی، مدرنیسم و سکولاریسم.

خمینی آمد، اسلامگرایان را به قدرت رساند با شمشیر دولبه انقلابی/اسلامی ریشه ایرانیت را زد اما در روند گذر زمان با به کارگیری یک اصطلاح توسط کثیری از مردم ایران به نام «خدابیامرز» بسیاری معتقدند ارزشهای دوره پهلوی در ایران زنده است.

شاید خاطرات یک پیرمرد روستایی در یک روستای مازندران از صدها مقاله و تحلیل بهتر بتواند دستاوردهای دوره پهلوی را بیان کند؛ حاج عباس قلی پور کشاورز ساکن روستای «دامیر» ساری، او هنوز ضربات تازیانه ارباب را بر گرده خود لمس می کند و همچنان از شنیدن «اصلاحات ارضی» برق امید بر چشمانش می درخشد، او ضمن یادآوری خاطرات شیرین اصلاحات ارضی در منطقه می گوید:«در دوران حكومت پهلوي اول هنوز روابط ارباب و رعيتی بطور گسترده دراين مناطق حاكم بوده است اما با اصلاحات ارضی ، درواقع نقطه عطفی در زندگی دهقانان اين منطقه پديد آمد»5.

ای کاش کسانی که نام روشنفکر و پژوهشگر تاریخ به خود داده اند یکبار به دور از تعصبات و بغض ها با انصاف به ارزیابی دوره پهلوی بنشینند و یکبار با خود فکر کنند چرا پهلوی ها با وجود اینهمه سیاه نمایی، جعلکاری و تهمت زنیِ چپ ها، نیروهای یکسویه نگر جبهه ملی و اسلامگرایان همچنان در خاطره جمعی کثیری از ایرانیان به ویژه نسلهای گذشته محبوب هستند، یکبار هم شده واکاوی کنند و ببینند چرا وقتی در ایران اینروزها اسم محمدرضاشاه می آید کمتر کسی است که از آسایش، رفاه نسبی و امنیت در دوران او نگوید، ممکن است مورخان دروغ بگویند، ممکن است دشمنان جعلکاری کنند اما هیچ گروه و نیروی سیاسی قادر نیست «خاطره جمعی» و «فرهنگ عامه مردم» را از آنها برباید، بی جهت نیست 26 دی ماه یکی از تلخ ترین روزهای تاریخ معاصر است.

انقلاب اسلامی ضربات جانکاه و مهلکی به ایران زد، فجایع زیادی آفرید و هزینه های زیادی را به ملت ما تحمیل کرد اما می توان به صراحت گفت یکی از مهمترین پیامدهای ناخواسته انقلاب اسلامی این بود که ارزشها و دستاوردهای دوره پهلوی از لا به لای صفحات تاریخ نمایان شد و بسیاری متوجه شدند نظام پهلوی هرگز آن دیوی نبوده است که مخالفان تصویر می کرده اند.


زیرنویس

1- از جمله در روز 5 شهریور 1361 همزمان با برگزاری نماز جمعه در تهران، یک فروند هواپیمای میگ 25 عراقی در آسمان تهران در ارتفاع بالا دیده شد که به هنگام فرار، دیوار صوتی را بر فراز شهر تهران شکست و موجب نگرانی شد، در مقابله با هواپیماهای میگ 25، موشک‌های هاگ ایرانی کارایی چندانی نداشتند، زیرا برد آنها به سقف پرواز این هواپیماها که معمولاً در ارتفاع 75 هزار پایی پرواز می‌کردند نمی‌رسید، در چنین شرایطی فقط موشک‌های سام 2 روسی و هواپیماهای اف ‌ـ 14 می‌توانستند علیه این هواپیماها اقدام نمایند... در آن زمان ایران فاقد موشک‌های سام 2 بود ولی با بکارگیری هواپیماهای اف ‌ـ 14 ‎، امنیت آسمان تهران را برقرار می‌کرد. ۱۳۹۰/۶/۵، حسین علایی، بررسی و ارزیابی عملیات رمضان، خبرآنلاین
2- منوچهر متکی وزیر امور خارجه ایران: قرارداد 1975 بین ایران و عراق یک قرارداد معتبر و یک سند بین المللی است که در سازمان ملل به ثبت رسیده و به لحاظ حقوقی از قوت و قدرت قطعی برخوردار است و جای خدشه پذیری ندارد، همشهری آنلاین 5 دی 1386.
3- یکی از جنبه های ماهرانه دیپلماسی رضاشاه تلاشهای پیوسته او برای بهبود بخشیدن به روابط ایران با همسایگانش عراق، ترکیه و افغانستان بود ... اختلاف با عراق بر سر مرز شط العرب و اختلاف با افغانستان بر سر تقسیم آب هیرمند از مسائل پر درد سر ایران به شمار می رفت ... اوج فعالیت دیپلماتیک سرانجام به امضای پیمان «سعد آباد» در 17 تیر 1316 منجر شد، این پیمان یک پیمان عدم تعرض میان ایران،عراق و ترکیه و افغانستان بود ... پیمان سعد آباد نخستین پیمان دوستی در خاورمیانه بود. تاریخ اسلام،پژوهش دانشگاه کمبریج.
4- میرترابی، سعید.مسائل نفت ایران
5- روزنامه ایران، شماره ۲۱۸۸، سال هشتم ، ۳۰ تير ۱۳۸۱

در قسمت «از دیگران» مقالات درج شده می‏تواند با نظرگاه‏های حزب مشروطه ایران (لیبرال دموکرات) هم‏خوانی نداشته باشد. مقالات درج شده در این قسمت برای آگاهی‏رسانی و احترام به نظرگاه‏های دیگراندیشان می‏باشند.

---------------------------

از سامانه حزب و صفحه رسمی حزب مشروطه ایران (لیبرال دموکرات) در فیس بوک دیدن کنید.

---------------------------