یک جنبش ملی زمانی به وجود می آید که برخی مردم، روشنفکران و نخبگان به این نتیجه برسند که ملت بودن مورد تهدید نیروهای تضعیف‌کننده و خرد‌کننده قرار می‌گیرد. این تهدیدات ممکن است از بیرون یعنی جهانی شدن، دولتهای رقیب، جهان وطنی و… باشد و یا از درون به وسیله مهاجران، اقلیت‌های ناساز و نیروهای دیگر صورت بگیرد. در سال‌های اخیر بر ادعاهای ایدئولوژی بودن ناسیونالیسم، خدشه های زیادی وارد شده است و معمولا در مطالعات جدید، آن را نه یک ایدئولوژی که یک بینش ناظر بر نظر و عمل دانسته اند که سامانی آشفته دارد. بنابراین ناسیونالیسم خود ایدئولوژی نیست اما با بیشتر ایدئولوژی ها همراه می‌شود.

از سویی ملی گرایی هر چه باشد نمی تواند هدفی جز ایجاد شرایط بهتر برای زندگی در چارچوبی که آن را میهن می‌نامد و خوشبخت کردن اعضای ملت داشته باشد.
امیل دورکیم از میهن به عنوان والاترین جامعه سازمان یافته یاد می‌کند و تاکید دارد که انسان ها نمی‌توانند بدون میهن به سر ببرند چون نمی‌توانند خارج از جامعه سازمان یافته زندگی کنند (گیبرنا، ۱۳۷۸: ۴۵). گسترش کمونیسم بر بخش مهمی از جهان در آغاز سده بیستم با پیروزی انقلاب اکتبر باعث غلبه قرائت های توتالیر و تنگ نظرانه فاشیستی از ملی گرایی در جهان شد و از آن پس ملی گرایان از سوی رقبا با اتهامات مشابهی روبرو شدند. مورخان که زمانی از مشوقان عمده ناسیونالیسم در واحدهای ملی بودند پس از جنگ به یکی از بزرگ ترین دشمنان و منتقدان ناسیونالیسم بدل شدند. آنان ها پیامدهای خون بار بسیاری را به ناسیونالیسم نسبت دادند که دامنه آن از سیاست گذاری های نامعقول اجتماعی و فرهنگی گرفته تا خودکامگی رعب انگیز و بی ثبایت جهانی گسترش داشت (smith,1996: 177). بدین ترتیب به ویژه در جوامع خاورمیانه این ذهنیت که ناسیونالیسم با لیبرالیسم قابل جمع و تلفیق نیست به عنوان یک مفروضه شایع در آمد. ولی ناسیونالیسم رمانتیک آلمان و ایتالیا در این دوره (که حاصل ویرانی های به جا مانده از جنگ نخست، بحران های اقتصادی، تهدیدی به نام کمونیسم و… به شمار می رفت) همه آن چیزی نبود که می توان از ملی گرایی انتظار داشت. این قرائت ها نه بر اساس ملت باوری صورت بندی می شدند و نه اصوالا اعتقاد باطنی به اراده مردم داشتند. ناسیونالیسم رمانتیک اغلب از شرایط اضطراری ناشی می شود و آن چنان که دکتر سیف زاده تاکید دارد مبنای روش آن از وجود ارگانیگ اخد و در نتیجه به دولت مطلقه می انجامد (سیف زاده، ۱۳۷۸: ۶).
مونتسرات گیبرنا معتقد است برداشت مناسب از ناسیونالیسم نیازمند مرتبط ساختن آن با حاکمیت ملی است، ایده ای که با جنبه سیاسی شهروندی و حقوق و وظایف مربوط به آن پیوند خورده است (گیبرنا،۱۳۷۸: ۶۶). ملت های جدید با تغییر نحوه تفکر بشر در دوره رنسانس امکان پیدایش یافتند و ملت های کهن با بازتعریف مجدد خود در دوران مدرن صورت بندی جدید و مدونی از خود ارائه دادند و سپس حکومت های ملی با تحکیم اقتصاد و فرهنگ بر عرصه آمدند.
اوصاف ذاتی ناسیونالیسم برای روزآمد و کاربردی بودن باید فراتر از نازیدن به سوابق و سنن گذشتگان باشد. از این منظر تاکید بر «اراده ملی» و منشا اثر بخشیدن به آن در امر قانون گذاری و اجرای اصول حاکمیت ملی دارای اهمیت جوهری است و بهترین و بالاترین گونه و صورت ناسیونالیسم است. در حالی که ناسیونالیسم باستان گرا دارای کم ترین کاربرد سیاسی است، ناسیونالیسم متکی بر اراده و قدرت ملی صورت مناسب تری از آن به شمار می‌رود. ناسیونالیسم باستان گرا در بهترین حالت خود دائما بر هویت ملی تاکید دارد، بدون آن که بتواند تضمین ها و رهیافت های مناسبی (اعم از سیاسی، حقوقی و جامعه شناسانه و…) برای حفظ منزلت ملی ارائه دهد. اما ناسیونالیسم متکی بر حقوق شهروندی و حاکمیت ملی می‌تواند الزامات و تبعات خود را به صورت عقلایی تبیین نماید و حفظ منافع ملی را در اولویت قرار دهد.
این صورت از ناسیونالیسم با ارائه فرصت های مختلف انتخاب، شهروندان را نیز درگیر امر سیاست می‌کند و جنبه دموکراتیک به خود می‌گیرد، ضمن این که بر مواد تشکیل دهنده خود از جمله تاریخ، زبان، فرهنگ و آیین های ملی و… در قالب یک «نظام ارزشی» تاکید مثبت و متناسب با شرایط دوران دارد.

ناسیونالیسم باستان گرا در بهترین حالت خود دائما بر هویت ملی تاکید دارد، بدون آن که بتواند تضمین ها و رهیافت های مناسبی (اعم از سیاسی، حقوقی و جامعه شناسانه و…) برای حفظ منزلت ملی ارائه دهد. اما ناسیونالیسم متکی بر حقوق شهروندی و حاکمیت ملی می‌تواند الزامات و تبعات خود را به صورت عقلایی تبیین نماید و حفظ منافع ملی را در اولویت قرار دهد.

در تفسیر و قرائت روزآمد از ناسیونالیسم تاکید بر منافع ملی جایگاه ویژه ای دارد. دولت هایی که فهمی از منافع ملی در روابط خارجی خود ندارند همواره بازنده بازی های سیاسی خواهند بود. به گفته «فرد هالیدی» در حال حاضر ملی گرایی به شان عمده روابط اخلاقی کشورها و نظام بین المللی تبدیل شده است. رابطه میان ملی گرایی و نظام بین الملل معاصر تنها یک رابطه تاریخی نیست بلکه جنبه ارزشی نیز دارد (هالیدی،۱۳۷۹ : ۲۲).
صور مختلف ناسیونالیسم در واقع قرائت های متنوع آن به شمار می‌روند که تا کنون دیده شده اند. یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده صورت ملی گرایی تعریف شارحان آن از پدیده «ملت» است. تعریف از ملت هر چه باشد شکل دهنده صورت ملت گرایی نیز خواهد بود. تجلی نهایی ناسیونالیسم بستگی به نوع چینش گزاره های آن دارد. ناسیونالیسمی که ملت را یک گروه قومی خاص تعریف نماید ممکن است با ویژگی عدم تسامح یا تساهل مشخص شود. تعریف بسته از ملت راه را بر قرائت های نژاد پرستانه و توتالیتر از ملی گرایی هموار می‌کند اما هنگامی که تعریف از ملت بر ویژگی قومی تاکید نداشته باشد ناسیونالیسم مدنی عرضه می‌شود. در ناسیونالیسم مدنی عضویت در ملت با شهروندی مساوی تلقی شده و ملیت مقوله ای سیاسی یا حقوقی به شمار می‌رود در حالی که در ناسیونالیسم قومی عضویت در ملت بر اصل و نسب مبتنی است و خصوصیتی فطری تصور می‌شود.
اریک جی هابسباوم تحلیل گر چپ گرای مسائلی هویت و ملیت در اثر ملت و ملی گرایی پس از ۱۸۷۰ می‌نویسد:
«ملت مدرن از زاویه ای دیگری نیز بخشی از ایدئولوژی لیبرال بود. این که ملت مدرن تداعی کننده شعارهای بزرگ لیبرالی از قبیل آزادی ، برابری و برادری است نه ناشی از ضرورت منطقی بلکه ناشی از همنشینی دیرپای آن با این شعارهاست»(۱۳۸۲: ۵۸). وی گرایش ملی گراهای اتریشی به لیبرالیسم از جمله روزنامه نگاری به نام آرنولد پیشلر در اثنای سال های ۱۹۰۱-۱۹۰۸ را نمونه ای ظرفیت های این گرایش به نزدیکی حداکثری به یکدیگر می‌بیند و نتیجه می‌گیرد « متفکران لیبرال در عصر شکوفایی بورژوایی به مفهوم ملت و ملی گرایی از دریچه اصل ملیت نگاه می‌نگریستند» (پیشین: ۵۹).

ناسیونالیسم آن گاه که با ارزش های فردی و فردیت افراد ملت توام شود در مسیر سازندگی قرار می گیرد و افراط جمع گرایانه آن به وسیله فردگرایی تعدیل می شود.

ناسیونالیسم آن گاه که با ارزش های فردی و فردیت افراد ملت توام شود در مسیر سازندگی قرار می گیرد و افراط جمع گرایانه آن به وسیله فردگرایی تعدیل می شود.
بدین ترتیب بود که مشکل تقریب معرفتی ناسیونالیسم و لیبرلیسم در غرب از طریق تعریف ملت در چارچوب یک جهانی بینی فراگیر حل شد. ویتگنشتاین ناسیونالیسم و لیبرالیسم را مفاهیمی با شباهت های خانوادگی می‌نامند(هوگارد، در دایره المعارف ناسیونالیسم: ۷۰۸ ). در واقع ناسیونالیسم و لیبرالیسم نه تنها دو مفهوم نزدیک اند بلکه هر دو مفاهیمی قابل درجه بندی نیز هستند، به این معنی که بر خلاف مفاهیم مطلق می‌توانند در درجات متفاوتی از شدت، حدت و سطوح تعهد تجلی یابند.
آن چه این تقریب معرفتی را در اروپا آسان تر می کرد، تقدم ملی گرایی بر لیبرالیسم بود. ماکیاولی و روسو در سده ۱۵ و ۱۶ نخستین کسانی بودند که به دیدگاه ملی گرایانه پرداختند و سپس لیبرالیسم در سده ۱۷ با هابز و جان لاک شروع شد.
در سده هیجدهم جرمی بنتام در انگلستان تبدیل به یکی از سخنگویان اصلی جریان ناسیونال لیبرالیسم شد که هدفش تحدید دامنه نفوذ و اقتدار دولت در عرصه زندگی شهروندان بود. از نظر بنتام ملیت پایه دولت و حاکمیت به شمار می رفت. طرفداران ناسیونالیسم لیبرال با وجود همه تفاوت ها بر این امر تاکید داشتند که هر ملیت باید واحد سیاسی خاص خود را بر اساس حقوق و قانون تشکیل دهد که به استبداد،اشرافیت و نفوذ کلیسا پایان دهد و همه شهروندان را از وسیع ترین عرصه مجاز آزادی شخصی مطمئن سازد(اوزکریملی،۱۳۸۳: ۵۶).
«اعلامیه حقوق بشر و شهروند» فرانسه که تاکید می کند اصل حاکمیت ذاتا در وجود ملت نهفته است و هیچ گروهی از انسان ها و هیچ فردی نمی تواند قدرتی اعمال نماید که صریحا از آن ناشی نشده باشد، یکی از مهم ترین عینیت های اشتراک نظری ملی گرایی و لیبرالیسم است.
کاربرد کلید واژه حقوق بشر، نشانگر رویکرد لیبرالی و تاکید بر نهفته بودن حق حاکمیت در وجود ملت نمایانگر رویکرد ملی است. بر این اساس فرضیه ناسیونال لیبرالیسم بر این اصل استوار بود که ملت ها باید دولت های مستقل مبتنی بر قانون و دموکراسی را پایه گذاری کنند (گوتسه، در دایره المعارف ناسیونالیسم،۱۳۸۳: ۸۳۹ ).
از اواخر دهه ۱۹۸۰ توجه دوباره بر ناسیونالیسم لیبرال پس از افولی کوتاه مدت افزایش یافت. هانس کوهن نظریه پرداز امریکایی که میان ناسیونالیسم غربی و شرقی تمایر عمده ای قائل است و تفاوت را در قومی بودن اولی و مدنی بودن دومی (البته بعد از ۱۹۴۵) می دید. کوهن الهام بخش «پلا مناتز» در تبیین ناسیونالیسم آزادی خواهانه شد.
مارک هوگارد در دایره المعارف ناسیونالیسم مفهوم کشور متحد را نیز از شالوده های مشترک ناسیونالیسم و لیبرالیسم می‌پندارد. از دید وی تقارن کشور و ملت تنها در صورتی مفهوم پیدا می‌کند که سیاست از طریق یک کشور یکپارچه شکل بگیرد و یکپارچگی کشور نیز در هر دو رویکرد اهمیت دارد.
دو اصل مهم دیگر در ناسونالیسم لیبرال دارای اهمیت وافراند. اولی اهتمام به توسعه سیاسی- اقتصادی است. جوامع ملی باید شرایط مساعد سیاسی برای تداوم خود و امر توسعه را فراهم آورند. آن گاه آزادی های فردی و ارزش های حقوقی به وسیله نهادهای ملی به طرح مطلوب برسند، این امر منطقا متضمن ترتیبات دموکراتیک نیز خواهد بود(پیشین:۸۴۰).
مسئله دوم در حوزه فرهنگ شکل می گیرد. در ناسیونالیسم لیبرالی فرض بر یک فرهنگ ملی مشترک است و در صورت حضور اقلیت های فرهنگی دیگر در جامعه هنوز این فرهنگ ملی است که از سوی نهادی رسمی و دولتی تقویت می شوند. زیرا گروههای فروملی در بطن خود اقلیتها نیز ممکن است حضور داشته باشند که بر اساس همان منطق خواستار استقلال بیشتر فرهنگی اند و روشن است که چنین آشفتگی کمکی به انسجام و قدرت ملی نمی کند. جوامعی چون فرانسه که هم دارای گروه های اقلیت مهاجر همچون مسلمانان عرب شمال افریقا و نیز اقلیت های دیگری در نرماندی،کورس ،آلزاس و… است بر پایه همین سرمشق سیاست گذاری شده اند. «بر پایه الگوی فرد گرای فرانسه مهاجران باید با سیاست و فرهنگ ملی این کشور کاملا هماهنگ شوند» (بازیل، ۱۳۸۴: ۴۴). الگوی فرانسه در این خصوص تا جایی پیش می‌رود که تشکل های حامی گروه های اقلیت را ضروری نمی داند و بر ارتباط فرد با دولت تاکید دارد نه ارتباط گروه قومی/اقلیت با آن. در چنین حالتی لازمه شرکت گروه های قومی یا اقلیتی در جامعه پذیرش ارزش های فرهنگی و اصول جامعه فرانسه است و نظام متمرکز واحد به رابطه افراد مردم و دولت تاکید دارد و با نمایندگی گروه های ویژه از راه تشکل های واسط در درون جامعه مخالف است. دخالت تشکل های واسط که ادعای نمایندگی یک گروه اقلیت یا گروه قومی را دارند به این دلیل در کشوری چون فرانسه منع شده است که با همگنی جامعه سازگار نیستند (پیشین: ۴۳) . در جامعه ای که لیبرال ها مجسم می کنند قومیت افراد مانع بروز فردیت می شود و بر عکس ملت در مفهوم سیاسی “کانون ارزش های فرهنگی است که فردیت را تعریف می کند”. این تعبیری است که ماکس وبر از آن در مورد ملیت استفاده می کند. وبر به عقیده آنتونی . دی اسمیت احتمالا نخستین کسی است که به مسئله رابطه قومیتها و ناسیونالیسم کلان پرداخته است (Smith: 1996) . گیبرنا معتقد است وبر اهمیت زیادی برای ملیت قائل است و مسئله قومی را امری فرضی می پندارد (گیبرنا:۴۹).
مشکلات و منازعات قومی در جهان همواره وجود داشته اند. هیچ نظام فکری نمی تواند مدعی حل و فصل و خاتمه مسائل قومی شود. زمانی که هویتی سیاسی شد به سختی پس از آن امکان تغییرش ممکن خواهد بود. اما هر نظام فکری جدیدی در راه درمان و سیاست گذاری برای حل چنین مسئله ای ناچار از پاسخ گویی به برخی پرسش هاست:
آیا با امواج جدیدی دموکراسی خواهی و دموکراتیک شدن بسیاری از جوامع لازم است که حقوق اقلیت ها و قومیت ها به موازات حقوق فردی پیگیری شود؟ به عبارت دیگر در حالی که پشتیبانی از حقوق فردی در نهایت به احقاق حقوق اقلیت ها منجر می‌شود چه نیازی به درگیر شدن در مسئله پیچیده و بغرنجی چون پیگیری حقوق قومی است؟

در حالی که پشتیبانی از حقوق فردی در نهایت به احقاق حقوق اقلیت ها منجر می‌شود چه نیازی به درگیر شدن در مسئله پیچیده و بغرنجی چون پیگیری حقوق قومی است؟

آیا دولت های موجود به ویژه در جوامع در حال توسعه قادر به اداره یک جامعه چند فرهنگی و چند ملیتی شده خواهند بود؟ در حالی که جوامعی چون انگلستان و آلمان به شکست سیاست های چندفرهنگی خود اذعان کرده اند؟
آیا با تحمیل تنوع قومی یا ملی و حتی قدرالیسم قومی به کشور می‌توان به توسعه اقتصادی و هم چنین توسعه حقوق فردی و شهروندی امیدوار بود؟
و آیا قومیت و وابستگی های مجرد قومی ، فردیت و قدرت انتخاب آزادانه و دموکراتیک افراد را محدود نمی کند؟

لیبرالیسم ظاهرا مایل است تنها یک نوع گروه اجتماعی را با طیب خاطر و علاقه وافر در اولویت قرار داده و به رسمیت بشناسند و آن “ملت” است. در بیانیه جهانی حقوق بشر و منشور سازمان ملل متحد از عبارت اقلیت و قومیت و حقوق مربوط به آن سخنی نرفته است. حتی در میثاقین (میثاق مدنی و سیاسی و میثاق فرهنگی اجتماعی اقتصادی هر دو مصوب ۱۹۶۶) و اعلامیه حقوق افراد،ملیت ها و اقلیت های قومی – مذهبی و زبانی –مصوب ۱۹۹۲ “افراد” این گروه ها موضوع قرار گرفته اند نه کل گروه. از این منظر حقوق گروه به حقوق افراد گروه خلاصه می‌شود و حقوق فردی بر پایه مفهوم ارائه شده در کمیسیون حقوق بشر یعنی انتخاب آزاد هر فرد استوار است. بر پایه درک فردگرایانه ای که در بالا آورده شد دولت موظف است تا شهروندانش را در انتخاب روش های زندگی آزاد بگذارد (بازیل: ۵۵). فردگرایی حق انتخاب و فرصت های گوناگون را برای افراد اقلیت ها در نظر می‌گیرد.
این در حالی است که قومیت گرایی مخالف سرسخت حقوق فردی و انتخاب آزاد افراد و حتی در مواردی گزینش سبک زندگی است. بر این اساس ممکن است طرفداران حقوق اقلیت ها و مدعیان نمایندگی و قومیت گرایان با تنظیم سازو کارهایی از قبیل فشارهای اجتماعی و درون گروهی از جمله ابداع اصطلاحاتی چون “جاش ” و… افراد را مورد تهمت و آزار و طرد قرار دهند.در ایالات متحده چینی ها،سرخ پوست ها،یهودی ها،عرب ها،ایتالیایی ها و … با اصطلاح هایی چون موز،سیب،عمو جیک،عمو جیوانی و عمو احمد و… افرادی که روش زندگی اکثریت را انتخاب می‌کنند مورد فشار قرار می‌دهند (پرل موتر: ۱۳۸۴: ۳۵).
• برآمد:
به نظر نمی رسد ناسیونالیسم و لیبرالیسم آن گونه که در ادبیات سیاسی بعد از جنگ جهانی دوم به ویژه در کشورهای توسعه یافته شیوع یافته دو زاویه متنافر و متضاد سیاسی باشند. ناسیونالیسم در ایران و در بدو شکل گیری در عصر مشروطه دارای گرایش های لیبرالی نیز بود. اما به دلیل شرایط خاصی که در ایران بعد از انقلاب مشروطه به وجود آمد همان ناسیونال لیبرالیست هایی که مغز متفکر مشروطه و قانون اساسی آن بودند ناچار شدند به دلیل موقعیت زمانی از بخش لیبرالیسم و آزادیخواهی آرمان های خود موقتا چشم بپوشند و تن به استبداد مشعشعی دهند که از نظر آنان ضروری به نظر می‌رسید.
ناسیونالیسم لیبرال می‌تواند از درون یک ناسیونالیسم مدنی پدید آید. به عبارت دیگر از قرائت مدنی/ سرزمینی از ملی گرایی ملاک عمل باشد،ناسیونالیسم لیبرال احتمالا نتیجه منطقی آن است. اما نمی توان انتظار داشت که از گفتمان ناسیونالیسم قومی- فرهنگی ناسیونال لیبرالیسم پدیدار شود. به همین دلیل و بر اثر حاکمیت این دو قرائت است که بحث ها و اختلاف نظر های بسیاری در خصوص نسبت و قرابت ملی گرایی و لیبرالیسم در گرفته است.
از این منظر می‌توان فهمید که چرا ناسیونالیسم گاه به عنوان ترویج دهنده آزادی و توسعه سیاسی و گاه به عنوان عاملی سرکوب کننده عمل کرده است. اما دیوید براون استاد مدرسه علوم سیاسی دانشگاه مردک استرالیا در کتاب خود «ناسیونالیسم معاصر» معتقد است که ویژگی سیاسی ملی گرایی یعنی لیبرال یا ضد لیبرال بودن آن مربوط به اساس مدنی یا قومی/فرهنگی آن نیست. بلکه مربوط به موقعیت، جایگاه و شرایط فاعلانی است آن را به کار می‌برند (Brown,2000: 66-69).
صحبت از شرایط و موقعیت نخبگان ناسیونالیست همان سرنوشتی را توضیح می‌دهد که ملی گرایی در ایران بدان دچار شد. یعنی اعراض از برخی مولفه های اجتماعی خود به ضرورت زمان و اضطرار و به سود بخشی که مهم تر تلقی می‌شد.
«ناسیونالیسم ایرانی از همان آغاز دارای این گرایش محوری بود اما پس از فراز و فرودهای جنبش مشروطه و فشارهای خارجی بر ایران در سال های ۱۹۲۱-۱۹۰۷ برخی از ناسیونالیست ها بر ضرورت نظم و ثبات و مبارزه با سلطه خارجی و برپایی یک دولت قدرتمند،بیشتر تاکید داشتند تا جنبه آزادیخواهانه داخلی. به نظر آنها بدون نظم و ثبات و استقلال، آزادی و دموکراسی معنی و مفهومی برای ملت ایران ندارد و امکان رسیدن به آن نیز نیست»(احمدی:۱۳۸۸: ۱۴۹). این طیف از نخبگان در نهایت ناچار از پذیرش برقراری نظمی آهنین و استبداد مشعشع رضاشاهی شدند ولی بعد از استقرار دولت احتمالا چون استمرار چنین دیکتاتوری را ضروری نمی دانستند خود را کنار کشیدند و مجددا به سوی ناسیونالیسم لیبرال گرایش پیدا کردند. هر چند رنگ و بوی این گرایش در دهه های گذشته بسیار کم رنگ بوده اما غیبت آن به اندازه نیست که بتوان حضورش را نادیده انگاشت.

این ناسیونالیسم حتی هنگامی که به صورت پان ایرانیسم در می‌آید «بیشتر یک جنبش سیاسی – فرهنگی است که در نگاه به داخل خواستار گسترش بیشتر فضای سیاسی و به لحاظ بیرونی یک جنبش فرهنگی است که هم گرایی جهان ایرانی و همدلی و همکاری آن را در نظر دارد

به هر حال ناسیونالیسم ایرانی در معنای عام آن بیشتر میانه روی را پیشه کرده است تا افراط گرایی از نوع نژادی یا الحاق گرایانه آن(احمدی: ۱۴۷). این ناسیونالیسم حتی هنگامی که به صورت پان ایرانیسم در می‌آید «بیشتر یک جنبش سیاسی – فرهنگی است که در نگاه به داخل خواستار گسترش بیشتر فضای سیاسی و به لحاظ بیرونی یک جنبش فرهنگی است که هم گرایی جهان ایرانی و همدلی و همکاری آن را در نظر دارد و بر آن است که دولت باید در سیاست خارجی خود علاوه بر منافع مردم ایران،جهان ایرانی و منافع آن را در چارچوب حوزه تمدنی در نظر بگیرد و در راستای دوستی و همگرایی این سرزمین ها بکوشد» (پیشین: ۱۵۲- ۵۳).
با این اوصاف به نظر می‌رسد ملی گرایی و لیبرالیسم که در ایران هم چون دو مقوله اجتماعی – سیاسی به عرصه آمده و ابدا دو بینش بیگانه یا بعید از یکدیگر به شمار نمی روند.چیزی که نخبگان ایرانی را وادار به انتخاب کرد شرایط تاریخی و اجتماعی کشور بود. بحران های سیاسی پیش آمده بود که باعث شد ،نخبگان کشور از مقولاتی چون دموکراسی،آزادی بیان و مطبوعات،تحزب و … اعراض کردند.

_
بن مایه ها:
- گیبرنا،مونتسرات(۱۳۷۸)؛مکاتب ناسیونالیسم- ناسیونالیسم و دولت ملت در قرن بیستم، امیر مسعود اجتهادی، با مقدمه حسین سیف زاده،تهران،دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی
- دایره المعارف ناسیونالیسم(۱۳۸۳)؛انتشارات وزارت خارجه،تهران
- اوزکریملی،اوموت(۱۳۸۳)؛نظریه های ناسیونالیسم،محمد علی قاسمی، تهران،انتشارات تمدن ایرانی
- هالیدی، فرد(۱۳۷۹)؛ ملی گرایی،احمد علیخانی، تهران،دوره عالی جنگ
- احمدی،حمید(۱۳۸۸)؛بنیادهای هویت ملی ایرانی،تهران،پژوهشکده مطالعات اجتماعی و فرهنگی
- موتر،فیلیپ پرل (۱۳۸۴)؛اقلیت ها و تبعیض، در اقلیت ها و تبعیض،ترجمه محمود روغنی،تهران،قصیده سرا
- بازیل،سینگ (۱۳۸۴)؛پاسخ جوامع لیبرال دموکرات به درخواست های حقوقی گروه های اقلیت، در پیشین.
- هابزباوم،اریک (۱۳۸۲)؛ملت و ملت گرایی پس از ۱۷۸۰:برنامه اسطوره واقعیت ،ترجمه جمشید احمدپور،تهران،نشر نیکان
-Smith.D , Anthony (1996) Nationalism and the historians , in mapping the nation
Brown, David (2000); Contemporary Nationalism,London and New York-

در قسمت «از دیگران» مقالات درج شده می‏تواند با نظرگاه‏های حزب مشروطه ایران (لیبرال دموکرات) هم‏خوانی نداشته باشد. مقالات درج شده در این قسمت برای آگاهی‏رسانی و احترام به نظرگاه‏های دیگراندیشان می‏باشند.

---------------------------

از سامانه حزب و صفحه رسمی حزب مشروطه ایران (لیبرال دموکرات) در فیس بوک دیدن کنید.

---------------------------

ساسان بهمن آبادی

پاینده ایران

به هر روی مطلبی تنظیم شده و ناسیونالیسم و لیبرالیسم پرداخته است، در حالیکه هیچ تعریف مشخصی از ناسیونالیسم ارایه نکرده است. تنها در چند جمله موجز به شرایط شکل گیری یک جنبش ناسیونالیستی اشاره ای گذرا شده است.

بعد اصطلاح ناسیونالیسم "مدنی" به عنوان مجموعه شهروندان پیش کشیده شده است و به بیان درست تر "ملت" یک مفهوم قراردادی و نه یک پدیده اصیل تلقی شده است. به هر روی در مکاتب مختلف از ملت تعاریف متفاوتی می توان ارایه کرد اما دیگر تعریف ناسیونالیستی نیست. یعنی اگر "ملت" یک مفهوم اصیل شناخته نشود، دیگر جایی برای ناسیونالیسم = مکتب اصالت ملت باقی نمی ماند.

با چنین تعریفی اساسا چه تفاوتی میان جامعه و ملت وجود خواهد داشت؟ جامعه ایران با چنین تعریفی مجموعه شهروندان یک محدوده جغرافیایی با یک ساختار سیاسی می باشند و ملت ایران هم رست همین مجموعه. آنهم مجموعه ای که هر لحظه در حال تغییر است. در هر لحظه ای عده ای به دنیا می آیند و گروهی می میرند و گروهی هم بعنوان شهروند پذیرفته می شوند. چنین مجموعه ای هرگز مجموعه اصیلی نیست! و با چنین تعریفی هر لحظه و در هر محدوده می توان ملت تازه ای خلق کرد. چه بسا مجموعه افراد ساکن محدوده اصفهان با ایجاد با یک ساختار سیاسی، ملت اصفهان را تشکیل دهند و یا اینکه مردم ایران و مردم چین به همراهی و توافق هم، ملت تازه ای را پدید آوردند چرا که ملت تنها مفهومی است قراردادی و نه پدیده اس اصیل!

اما در مکتب ناسیونالیسم، ملت یک موجود حقیقی – و نه قراردادی – به شمار می آید که حتی اگر در حوزه های سیاسی متفاوت با حکومتهای متفاوت بسر برد، بازهم بر هویت و اصالت و وجود آن خدشه ای وارد نمی شود. به مانند خانواده که چه با هم و در یک واحد مشخص زندگی کنند چه نه، خدشه ای بر روابط خانوادگی و موجودیت خانواده وارد نمی شود. بعنوان نمونه رابطه پدر - فرزندی تحت هیچ شرایطی از بین نمی رود چرا که یک مفهوم حقیقی است.

و ...

پاینده ایران
تهران – ساسان بهمن آبادی – عضو حزب پان ایرانیست

January 28, 2012 09:43:37 PM
---------------------------