در بحث‌های مربوط به شکل و ساختار حکومتِ ایده‌آل برای ایران، در کنار دیگر واژه‌گان و اصطلاحات سیاسی-حقوقی به دو واژه بر می‌خوریم که به تناسب همه‌گیری و اهمیت آنها، لازم است که - فارغ از هرگونه ارزش‌گذاری- تعریف و توضیح داده شوند. سعی خواهد شد در سلسله نوشته‌هایی با همین عنوان، به مفاهیم «ساختار غیر متمرکز حاکمیت» و «فدرالیسم» با زبانی ساده و تا حد توان به دور از پیچیده‌گی معمول پرداخته شود.

هر حکومتی با هر عنوان و ساختاری دارای چند رکن اصلی ست.

- قانون اساسی
- روند تصویب قوانین
- اجرای قوانین
- مدیریت منابع مالی
- امور سیاسی
- روابط خارجه
- امنیت
- سیستم قضایی

بسته به چگونه‌گی وضع و اجرای قوانین، ساختار اداره‌ی جامعه و حدود اختیارات و وظایف، می‌توان حکومت‌ها را به دو دسته ی کلی تقسیم نمود.

الف )حکومت‌های دارای ساختار متمرکز
ب ) حکومت‌های دارای ساختار غیر متمرکز

لازم به ذکر است که این دو نوع ساختار دو سر یک طیف هستند بدین معنا که بین این دو نوع ، می‌توان ساختا‌رهای بی شمار دیگری نیز تعریف نمود که با توجه به مقدار و نوع اختیارات واگذار شده انواع گوناگونی را شامل می‌شود.
بحث اصلی این است که، در یک کشور چه کسی( یا ساختاری) قوانین را وضع می‌کند، چه کسی ( یا ساختاری) قوانین را اجرا می‌کند و وظیفه‌ی نظارت بر عهده‌ی کیست؟
واگذاری و انتقال اختیارات شامل اختیارات سیاسی، مالی و اداری می‌شود.
این امر معمولن به سه شکل انجام می‌پذیرد:

- عدم تجمع و یا واگذاری بخش هایی از مسوولیت اجرایی به شعبات منطقه‌ای منتقل می‌گردد ولی کماکان تمامی تصمیمات در مرکز گرفته می‌شود.. این گونه عدم تمرکز را، عدم تمرکز اداری نیز می‌گویند.

- اعطای نمایندگی در اجرای بخشی از وظایف دولتی به سازمان‌های عیر دولتی و بخش خصوصی با کنترل و نظارت بسیار محدود از طرف دولت. به این نوع از عدم تمرکز خصوصی سازی نیز گفته می‌شود.

- واگذاری و تفویض اختیارات به حکومت‌ها و ساختارهای محلی و منطقه ای. در این نوع ساختار نه تنها اجرای قوانین، بل‌که تصمیم گیری و سیاست سازی نیز از حکومت مرکزی به مناطق انتقال می‌بابد.

- ساختارهای متمرکز به آن ساختارهای حکومتی گویند که همه‌ی این وظایف کمابیش در اختیار دولت مرکزی‌ست. در این نوع حکومت مجلس وظیفه‌ی قانون گذاری را دارد و وزارت‌خانه‌ها و ادارات به عنوان زیر مجموعه‌های آن‌ها وظیفه اجرای این قوانین را به عهده دارند و قوه قضایه نیز به عنوان بازوی نظارتی حکومت عمل می‌کند.

-اگر در یک ساختار حکومتی تعداد لایه‌ها و سطوح قانون‌گذاری، اجرایی و نظارتی افزایش یابد و قسمتی از وظایف و اختیارات حکومت مرکزی به حکومت‌های محلی تفویض و واگذار گردد، ساختار از شکل متمرکز خارج شده و به سمت نیمه متمرکز و غیر متمرکز تغییر شکل می‌دهد.

در مبحث تمرکز زدایی می‌توان پنج تقسیم بندی اصلی را به صورت زیر تعریف نمود:

۱- عدم تمرکز ساختاری- این نوع عدم تمرکزبه تعداد لایه‌ها و سطوح مجزا از حکومت ملی اشاره دارد. حکومتی که هیچ مرکز تصمیم گیری و دولت محلی را شامل نشود و تنها حکومت مرکزی عهده دار تمام وظایف باشد حکومتی متمرکز و حکومتی که شامل مراکز تصمیم گیری محلی باشد غیر متمرکز است. در این تقسیم بندی درجه‌ی عدم تمرکز با تعدادلایه‌های عمودی (مانند مراکز استانی،شهرها، روستایی و محلات) نسبت مستفیم دارد بدین مفهوم که هر چه تعداد مراکز تصمیم گیری و اجرایی بیشتر باشد به همان نسبت ساختار غیر متمرکزتر است.

۲-عدم تمرکز در تصمیم گیری- این نوع عدم تمرکز به میزان اختیارات واگذار شده در قانون اساسی به حکومت‌های محلی برای تصمیم گیری اشاره دارد. هرقدر حکومت‌های محلی در تصمیم گیری‌های خود- بدون واهمه از آنکه تصمیمات آنها بوسیله‌ی حکومت مرکزی ملغی گردد – مجاز باشند به همان نسبت این حکومت‌ها غیر متمرکزتر تعریف می‌گردند.

۳-عدم تمرکز در منابع- این تقسیم بندی به چگونه‌گی تقسیم منابع انسانی و مادی بین حکومت مرکزی و محلی اشاره دارد. هر قدر حکومت‌های محلی در جمع آوری منابع وبرنامه ریزی برای تخصیص آن آزادی عمل داشته و مستقل باشند، ساختار غیر متمرکزتر است.

۴-عدم تمرکز در انتخابات- اگر مقامات محلی با رای مستقیم مردم و بدون دخالت حکومت مرکزی انتخاب شوند، عدم تمرکز بالا و اگر مقامات محلی بوسیله‌ی حکومت مرکزی برگزیده شوند، مقدار تمرکز بالا ارزیابی می‌شود.

۵- عدم تمرکز سیاسی- هر قدر حکومت‌های محلی در تصویب و تغییرات قانون اساسی سهیم باشند مقدار عدم تمرکز بیشتر است ولی اگر قانون اساسی و متمم‌های آن با رای مستقیم مردم و بدون دخالت حکومت‌های محلی تصویب شوند، تمرکز بالاتر است.

واگذاری و تفویض این اختیارات در قانون اساسی کشورها مشخص و تعریف می‌گردد.
هر یک از این ساختارها دارای مزایا و معایبی هستند که در نوشته‌های بعد به آنها پرداخته خواهد شد.

فدرالیسم

اگر در طیف عدم تمرکز پیش برویم در نهایت به نقطه‌ای می‌رسیم که تمامی اختیارات و وظایف حکومتی بین حکومت مرکزی و حکومت‌های محلی به طور تساوی تقسیم می‌گردد. به این گونه ساختار فدرال گویند.
فدرال در لغت به معنای قرداد است و به نظامی گفته می‌شود که چند حکومت بنا بر مصالح و برای کسب مزایای معین، با یکدیگر پیمان اتحاد می‌بندند و تحت لوای نام یک کشور خود را معرفی میکنند.
در این نوع ساختار معمولن تمامی اختیارات به غیر از سیاست خارجی و دفاع ملی به حکومت‌های محلی واگذار شده است و آن‌ها در وضع و اجرای قوانین کاملن آزاد و مستقل عمل می‌کنند.
از آنجایی که این نوع پیمان بین حکومت‌های مستقل – حکومت هایی که قبل از ایجاد فدراتیو به طور مستقل وجود داشته اند- ایجاد گشته است، هر کدام از اعضا می‌توانند پیمان را فسخ کرده و اعلام استقلال نمایند.


هنگامی که از ساختار حکومتی غیر متمرکز صحبت می‌شود آنچه اهمیت می‌یابد این است که به گونه‌ای شفاف برای مردم شرح داده شود که:

- کدام یک از اختیارات و تا چه اندازه از قدرت حکومت مرکزی قرار است به حکومت‌ها و سازمان‌های محلی واگذار گردد.
- آیا روند قانون گذاری و سیاست سازی نیز مشمول این تفویض اختیارات است؟
- آیا مدیریت منابع به گونه‌ای مستقل در اختیار مقامات محلی ست؟
اگر قانون اساسی به گونه‌ای تنظیم شود که به غیر از کفالت سیاست خارجی و امنیت ملی، دولت مرکزی فاقد اختیار و نظارت دیگری باشد، به خودی خود انتخاب ما عدم تمرکز حداکثری و یا همان فدرالیسم است حتا اگر نام آن را بنا بر مصالح و محذوریاتی نخواهیم بر زبان آوریم

در قسمت «از دیگران» مقالات درج شده می‏تواند با نظرگاه‏های حزب مشروطه ایران (لیبرال دموکرات) هم‏خوانی نداشته باشد. مقالات درج شده در این قسمت برای آگاهی‏رسانی و احترام به نظرگاه‏های دیگراندیشان می‏باشند.

---------------------------

از سامانه حزب و صفحه رسمی حزب مشروطه ایران (لیبرال دموکرات) در فیس بوک دیدن کنید.

---------------------------