چرا بحران اسرائیل و فلسطینی ها درپی رشد اخوان المسلمین در جریانِ «بهارعربی» از اساس تغییر کرده و راه حل دو کشوری بر خلاف ظاهر پیوسته نامحتمل تر می شود.

وقتی در غزه دوباره با زبان سلاح صحبت شد چنین می نمود که همه چیز مثل همیشه است. دنیا باردیگر شاهد جنگی به یک اندازه خونین و بی معنی بین اسرائیل و حماس شد، جنگی که در آن – این را هم داشتیم – در هردو طرف به ویژه غیرنظامیان بی گناه کشته و مجروح شدند.

البته این بار ظاهر همه را فریفت زیرا خاورنزدیک در دو سال گذشته تغییرات اساسی کرده است و کانون زلزلۀ سیاسی در این منطقۀ بحرانی دیگر نه منازعه بین اسرائیل و فلسطینی هاست بلکه به سوی خلیج فارس و رویارویی بین ایران و عربستان سعودی/ ترکیه و تازگی ها مصر برسر سلطه در منطقه تغییر جهت داده و به جنگ قدرت بین شیعیان و سنی ها تبدیل شده است. بحران قدیمی خاورنزدیک به یک صحنۀ فرعی تبدیل شده است.

مهمترین جنبۀ این رویارویی در حال حاضر جنگ داخلی در سوریه است که در آن همۀ بازیگران منطقه مستقیم یا غیر مستقیم حضور دارند زیرا در سوریه تصمیم ماقبل نهایی برای سلطۀ منطقه ای گرفته خواهد شد. اسد و پایگاه قدرت علوی- شیعی او نخواهند توانست در مقابل اکثریت سنی در کشور و در تمام منطقه دوام بیاورند، این مسئله امروز هم قطعی است. پرسشی که همچنان بی جواب مانده این است که این اتفاق چه زمانی رخ خواهد داد.

سقوط حکومتِ سوریه شکستی سنگین برای ایران خواهد بود زیرا در این صورت نه تنها مهمترین متحد عربش را از دست می دهد بلکه موقعیت کلیدی حزب الله در لبنان نیز از بین خواهد رفت. در عین حال شکلی از اخوان المسلمین هم در سوریه قدرت را به دست خواهد گرفت، همانگونه که به عنوان نتیجۀ اصلی تغییرات سیاسیِ «بهار عربی» تقریباٌ در تمام منطقه اتفاق افتاد و خواهد افتاد. و دقیقاٌ این نکته آن تغییر اساسی در دو سال گذشته است، یعنی قدرت گیری اسلام سیاسی سنی و تبدیل آن به عامل تعیین کنندۀ قدرت در منطقه.

از دید اسرائیل این تحول منجر به نتیجه ای می شود که در خود تناقض دارد: زیرا از طرفی تضعیف و عقب نشاندن ایران در خدمت منافع راهبردی اسرائیل است، اما از طرف دیگر اسرائیل با عامل جدید قدرت در منطقه یعنی اسلام سنی در همسایگی خود روبرو خواهد بود که مستقیماٌ تقویت حماس را دنبال دارد.

این تحول انقلابی در منطقه و قدرت گرفتن اخوان المسلمین، جای سلطۀ ملی گرایی عربی سکولار و دیکتاتورهای نظامی منبعث از آن را گرفته و در عمل مسئلۀ جنگ قدرت در بین فلسطینی ها را هم حل کرده است. محمود عباس و سازمان فتح دیگر نخواهند توانست در برابر حماس مذهبی و سنی حرف زیادی برای گفتن داشته باشند. دست بالا با جنگ اخیر معلوم شد که جنبش ملی فلسطینی ها هم زیر رهبری اخوان المسلمینِ فلسطین یعنی حماس به این تحول منطقه خواهد پیوست به ویژه که حماس یک سال قبل به اتحاد سیاسی با ایران پایان داد. تحویل سلاح از سوی ایران به حماس در جنگ اخیر نیز در این واقعیت تغییری نداده است.

البته چنین تحولی احتمالاٌ به معنای پایان طرح راه حل دو کشوری خواهد بود زیرا نه فقط راست های اسرائیل به چنین راه حلی علاقه ندارند بلکه برای حماس و اخوان المسمین نیز چنین است. قدرت جدید مذهبی ها در خاورنزیدک، علاقه ای به کوتاه آمدن های سرزمینی یا پایان دادن به بحران با اجرای راه حل دو کشوری ندارد زیرا کشور فلسطینی برای آنها تمام اسرائیل را در برمی گیرد. و این مسئله به هیچ رو تنها موضعی تاکتیکی یا بیانگر کم تجربگی در برخورد با واقیعت های سیاسی نیست بلکه برعکس: از یک مسئۀ سرزمینی یک مسئلۀ دینی ایجاد شده و به این ترتیب بحران از درون تغییر کرده است.

و این موضع آشتی ناپذیر حماس در دراز مدت خواهد بود و البته به هیچ عنوان مذاکره با اسرائیل و حتی بستن قرارداهای صلح را منتفی نمی کند، مشروط براینکه اینها برای حماس فایده داشته باشد و قدرت خود این سازمان برای رسیدن به هدف های دراز مدتش کافی نباشد. البته در این میان آتش بس های کوتاه و دراز مدت وجود خواهد داشت، اما از پایان بحران خبری نخواهد بود.

مؤفقیت اخیر عباس در مجمع عمومی سازمان ملل، به دست آوردن موقعیت ناظر برای فلسطین – واقعیت های موجودِ این روند را تغییر نخواهد داد. این مسئله بیشتر یک شکست سیاسی هشدار دهنده برای اسرائیل بود و نمادی برای انزوای روزافزون این کشور تا احتمال رجوع به ایدۀ راه حل دو کشوری.

عجیب اینکه موضع حماس به برداشت راست های اسرائیل بسیار کمک می کند که آنان نیز هیچ اعتقادی به راه حل دو کشوری ندارند. و نه چپ های اسرائیل که چیز زیادی هم از آنها باقی نمانده و نه سازمان فتح این توان را ندارند که امکان راه حل دوکشوری را سرپا نگاه دارند. البته برای اسرائیل آیندۀ یک کشور دو ملیتی در دراز مدت خطر زیادی بردارد مگر اینکه راه حل مطرح کردن کشور اردن به عنوان وطن فلسطینی ها که در دهۀ هشتاد مطرح بود دوباره مورد توجه قرار گیرد. و این امکان کاملاٌ وجود دارد.

زیرا ممکن است بعد از سقوط اسد و پایان جنگ داخلی سوریه، اردن خیلی سریع کانون بعدی بحران شود و بحث بر سر اردن به عنوان کشور اصلی فلسطینی ها از نو درگیرد. در این صورت سیاست شهرک سازی اسرائیل اساس و جهت گیری سیاسی دیگری می یابد. گرچه فکر نمی کنم که این مسئله یک امکان واقعی باشد اما آخرین میخ برتابوت راه حل دو کشوری خواهد بود.

در کنار آیندۀ سوریه دو مسئۀ مهم دیگر آیندۀ خاورنزدیک جدید را تعیین می کنند: مصر چه راهی را تحت رهبری اخوان المسلمین خواهد رفت؟ و اینکه آیا در پایان با ایران بر سر برنامۀ اتمی این کشور راه حل صلح جویانه ای پیدا می شود و یا جنگ در می گیرد و در نهایت نقش این کشور درخاورنزدیک چه خواهد بود؟

در مصر پاسخ به این پرسش در دستور کار قرار دارد و بعد از کودتایِ سرد مرسی به خیایان ها کشیده شده است. از این گذشته زمانی که مرسی انتخاب کرده خود گویاست. روز بعد از میانگیری مؤفقیت آمیزش برای رسدین به آتش بس در غزه، که غرب از او به عنوان ضامن جدید ثبات تحسین کرد، حمله به دمکراسی مصر انجام شد. باید دید آیا اخوان المسلمین در خیابان و به کمک قانون اساسی جدید نیز که تقریباٌ همه اش را خود می نویسند حرفشان را پیش می برند و آیا غرب دست از حمایت ازدمکراسی مصر به سود «ثبات» برخواهد داشت؟ این کار اگر بشود اشتباه فاجعه باری خواهد بود.

و نیز مسئلۀ برنامۀ اتمی ایران بعد از تحلیف رئیس جمهور اوباما و انتخابات پارلمانی سال آینده در اسرائیل با قدرت برخواهد گشت و ظرف چند ماه تصمیمی را تحمیل خواهد کرد.

بنابراین خاورنزدیک جدید برای سال آینده خبرهای خیلی خوبی ندارد. خاورنزدیک جدید با خاورنزدیک قدیم در یک چیز مشترک است: خاورنزدیک است و می ماند و از اینرو در آینده هم نخواهیم دانست در هرگوشه چه چیزی پنهان شده است.

* از: یوشکا فیشر / در: دِراشتاندارد

منتشر شده در تاریخ ۷ دسامبر

در قسمت «از دیگران» مقالات درج شده می‏تواند با نظرگاه‏های حزب مشروطه ایران (لیبرال دموکرات) هم‏خوانی نداشته باشد. مقالات درج شده در این قسمت برای آگاهی‏رسانی و احترام به نظرگاه‏های دیگراندیشان می‏باشند.

---------------------------

از سامانه حزب و صفحه رسمی حزب مشروطه ایران (لیبرال دموکرات) در فیس بوک دیدن کنید.

---------------------------