مجازات های جدید غرب و نخریدن نفت ایران از سوی اتحادیه اروپا باعث افزایشِ قیمت و بالا رفتن بیکاری و بازار آشفتۀ ارزی شده است. بسیاری از ایرانی ها ناراضیند و حتی نمایندگان مجلس این کشور دولت را به سوءمدیریت و سیاست غلط اقتصادی متهم می کنند.

در ابتدا مقام های رسمی ایران هنوز فکر می کردند کشورهای غربی منظورشان از مجازات های اقتصادی و تحریم نفت جدی نیست. باور داشتند اگر واقعاٌ این تحریم ها به اجرا درآیند تأثیر چندانی بر جمهوری اسلامی نمی گذارند. رئیس جمهور ایران محمود احمدی نژاد معتقد بود، نباید از بابت تحریم نفت و مجازات های اقتصادی نگران باشد. «ما به اندازۀ کافی اندوخته ارزی داریم که بتوانیم دو سه سال کشور را اداره کنیم. مجبور نیستیم حتی یک بشکۀ نفت بفروشیم. آرزوی دشمنان ما محقق نخواهد شد.»

معلوم نیست آرزوی دشمنان واقعاٌ چیست. واشنگتن و متحدانش رسماٌ نگران خطرناک بودن برنامه اتمی ایران هستند و می خواهند که این کشور در این مناقشه کوتاه بیاید. رئیس جمهور آمریکا باراک اوباما گفته اگر ایران دنبال دسترسی به سلاح هسته ای باشد مخالف منافع امنیت ملی آمریکا و متحدانش به اضافه اسرائیل است.

«ما با همکاری جامعۀ جهانی مانع این کار خواهیم شد.»

اما مرد قدرتمند ایران آیت الله علی خامنه ای همواره تأکید می کند همه چیز مسالمت آمیز و در خدمت اهداف بشردوستانه است. به گفتۀ وی غرب دقیقاٌ این را می داند. «ما سلاح اتمی نمی خواهیم. ما تاکنون سلاح اتمی را نه تولید کرده ایم و نه خواهیم کرد. اینان به خوبی می دانند. اما اینها فقط یک بهانه است. یکبار این را بهانه می کنند باردیگر حقوق بشر را.»

برخلاف انتظارات اولیه رئیس جمهور ایران احمدی نژاد، تحریم ها واقعاٌ اثر گذاشته اند. محمد رضا که در غرب تهران داروخانه دارد می گوید این تأثیر برای مثال در قیمت ها بوده است.

«درمورد کالاهای خاص مانند مواد غذایی کودک می دانیم که تا دیروز بین ۸۰ تا ۱۰۰ هزار ریال قیمت داشته است. امروز تا ۴۰۰ هزار ریال معامله می شود.»

قیمت مواد غذایی و کالاهای مصرفی چند برابر شده است. میزان تورم رسماٌ ۲۷ درصد است. غیر رسمی احتمالاٌ بیشتر نیز هست. بیکاری رو به افزایش است. مثلاٌ در صنعت خودروسازی. این بخش در زمره کارآمدترین ها در اقتصاد ایران است. به گزارش رسانه های ایران کاهش تولید تقریباٌ دوسوم است. برای نمونه پژوی فرانسه به علت تحریم ها همکاری با ایران خودرو را متوقف کرده و دیگر قطعه یدکی نمی دهد.

دانشجوی اقتصاد نادر نمی خواهد فشار بر مردم را منفی ببیند زیرا به باور او در دراز مدت حتی مفید است. به گفته نادر تحریم، اقتصاد ایران را به نوآوری و ابتکار مجبور می کند. اقتصاد به زعم نادر باید به خود کمک کند.

این اتفاق در سال های اخیر نیز به نحو تعجب آوری افتاده است. جمهوری اسلامی از بدو پیدایی با تحریم های اقتصادی روبروست. اما اینها هیچگاه به گستردگی امروز نبودند.

در این فاصله احمدی نژاد هم پی برده که تحریم ها را جنگ علیه کشورش در سطوح مختلف می خواند.

واحد پول ملی ایران از زمانِ به اجرا درآمدن تحریم نفت اتحادیه اروپا و نیز دیگر مجازات های اقتصادی علیه بازارمالی این کشور دوسوم ارزش خود را از دست داده است. صادرات نفت به حدود یک میلیون بشکه در روز رسیده و بیش از پنجاه درصد کاهش یافته است. درآمدهای ناشی از فروش نفت مهمترین منبع تأمین ارز ایران است. در اصل رئیس جمهور کشور باید این را بداند اما چندی پیش گفت: «هرکسی می داند که تجارت خارجی در اقتصاد ایران نقش مهمی ندارد. اما در اینجا به عنوان جنگ روانی مورد استفاده قرار می گیرد و تأثیر زیادی بر بازار می گذارد.»

به ویژه تأثیر بسیار زیادی بر زندگی ۷۵ میلیون ایرانی دارد. این واقعیت از رهبری ایران نیز مخفی نمانده است. رهبر انقلاب علی خامنه ای تازگی گفت ما مشکل اصولی نداریم. بعد اذعان کرد که چند مسئله وجود دارد، حتی در سراسر کشور. وی از افزایش قیمت و بیکاری به عنوان دغدغه های اصلی مردم یاد کرد.

نارضایتی افزایش می یابد. در پاییز ۷۷ نماینده مجلس در بیانیه ای از رئیس جمهور خواستند اشتباهات و ندانم کاری ها را در سیاست اقتصادی توضیح دهد. الیاس نادران خطاب به وزیر اقتصاد حسینی گفت: «آقای حسینی، شما نمی توانید همیشه تحریم ها را به عنوان عامل معرفی کنید. شما نمی توانید همیشه دشمنان را مقصر بدانید. سوء مدیریت، بازار ارز را اینگونه آشفته کرده است. ما اجازۀ حرف نداریم واز این بابت ناراحتیم.»

سوء مدیریت دولت – اتهام این بود. خامنه ای سرانجام توانست نمایندگان معترض را متقاعد کند از سؤال علنی از رئیس جمهور صرفنظر کنند. به گفته داوود باوند از دانشگاه تهران اما اتهام ها به قوت خود باقیست و دست کم به صورت غیرعلنی درباره آن بحث می شود.

«سوء مدیریت علت اصلی است، مهمتر از تحریم. در این مورد ابداٌ شکی وجود ندارد.»

محمدرضای داروخانه دار گفت کمبودهایی در تأمین معاش مردم آشکار می شود که کسی فکر آنها را نمی کرد. «سه تا چهار ماه وظیفه داشتم موجودی انبار را نگاه کنم تا در صورت تحریم جلوی کمبود دارو گرفته شود. اما چنین می نماید که مشکل جای دیگری باشد. فکر می کنم مقامات نتوانستند نیاز بازار را درست ارزیابی کنند. از اینرو تحریم ها شاید ۳۰ تا ۴۰ درصد در وضعیت فعلی مقصرند.»

داوود باوند کارشناس اقتصادی می گوید وضعیت هنوز بحرانی نیست اما بدتر می شود. به گفته او بیماران کلیوی و سرطانی به ویژه مشکل دارند. باوند بر آن است افرادی که برای این شغل انتخاب یا منصوب شده اند اطلاعات لازم را ندارند تا با بحران مقابله کنند.

«افزون بر این در داخلِ تشکیلات فساد گسترده ای وجود دارد. بی کفایتی و فساد دست در دست هم دارند. این کار باعث شد که مدیریت اوضاع فعلی در جهت غلطی برود.»

فساد در جمهوری اسلامی؟ رهبران کشور به شدت این اتهام را رد می کنند. علی خامنه ای به مردمش می گوید دشمن با تحریم ها چیزی نمی خواهد جز اینکه اقتصاد ایران را ضعیف کند و جلوی پیشرفت ایران را بگیرد.

اما به گفته او تحریم ها به هدف خود نرسیده اند. سید حسین نقوی حسینی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی نیز معتقد است تحریم ها به آنچه مورد نظر غرب بوده منجر نشده است. «من می خواهم به کشورهای غربی اطمینان دهم هرچه شدت تحریم ها بیشتر باشد و هر چقدر بیشتر بر ایران فشار بیاورند ایرانی ها مصمم تر در پی اهداف خود هستند.»

ادامه مسیر، مقاومت و باور به مسیر انتخابی. با این حرفها رهبران ایران می کوشند بر خطرات چیره شود. اوضاع اقتصادی دشوار است. در این فاصله رئیس جمهور احمدی نژاد هم اذعان می کند: «مؤفق شده اند جلوی بخشی از فروش نفت ما را بگیرند. امیدوارم که بتوانیم جبران کنیم. این جنگی است که دشمن فکر می کند می تواند با آن ملت ایران را به زانو دربیاورد.»

استاد اقتصاد دانشگاه تهران محمد خوشچهره انتقاد می کند که دولت واقعاٌ از ابعاد احتمالی تحریم ها آگاهی نداشته است. «دولت عوامانه و بدون دیدن واقعیت ها با این تحریم ها برخورد کرد. روشی که برای مقابله با تحریم ها درنظر گرفته شد مبتنی بر برداشت های غلط بود. در غیر اینصورت اندوخته های ارزی کشور – دست کم در دو سال گذشته – اینقدر کم نمی شد. در ابتدا حتی از بعضی تحریم ها استقبال شد.»

احتیاج مادر اختراع است. چنین می نماید برخی از سیاستمداران در ایران به این اصل امید بسته اند. واقعاٌ هم جمهوری اسلامی امروز در علم و فن آوری و بسیاری از زمینه ها تاحدودی مستقل تر از مثلاٌ کشورهای عربی است.

توانایی ابتکار دانشمندان و مهندسان و صاحبان شرکت های ایرانی شاید بعضاٌ نتیجۀ تحریم های دائمی و هنر جایگزین سازی ناشی از آن باشد. اما تحریم های فعلی از تحریم هایی که تاکنون جمهوری اسلامی با آنها مواجه بوده شدیدتر است و به توانایی مدیریت بالا نیاز دارد. اما محمدرضای داروخانه دار معتقد است این توانایی وجود ندارد.

«چون نتوانستند آمار دقیقی از نیاز دارویی در ایران تهیه کنند متأسفانه در مورد کالاهای زیادی کمبود وجود دارد. یک نمونه شیرخشک برای بچه هاست.»

مقاومت و استقامت. گفته می شود ایران به عنوان عضو پیمان جلوگیری از گسترش سلاح های هسته ای حق استفاده صلح آمیز از انرژی اتمی را دارد. مقامات رسمی ایران همواره به این حق تأکید می کنند. و همواره تأکید می شود تحریم ها نمی توانند اثری بر موضع ایران بگذارند. برای نمونه رامین مهمانپرست سخنگوی وزرات خارجه ایران. «تحریم های یکجانبۀ آمریکا و اروپا غیر قانونیند و بی فایده. من فکر می کنم سیاستمداران غربی با این کار وجهه خود را نزد سایر ملت ها از دست می دهند. خیلی مشخص است که مشکل اصلی آنها با جمهوری اسلامی این است که ایران کشوری بزرگ و قویست که بر استفلال خود اصرار دارد. اینان تصور می کنند با فشار بر ملت می توانند مردم ما را به چشم پوشی از استقلال وادارند. اگر این را می فهمیدند اشتباه خود را تکرار نمی کردند و این اقدام های بی فایده مردم ما را در راه خود تنها ثابت قدم تر می کند.»

استقامت ملت ایران در خرید روزمره مورد محک جدی قرار می گیرد. بازار بزرگ تهران چون گذشته پراز کالاست. همه چیز وجود دارد: لوازم خانگی آلمانی، فرش مشهد و خرمای خوزستان، دیگ و قابلمۀ چینی و پیراهن های ترکی و آیفون و کامپیوتر از دوبی. اما مردم با تأثیر تحریم چه می کنند؟

فرانک می گوید ترسی ندارد در این باره به صراحت حرف بزند. مرد مسنی وارد بحث می شود: دختر با غریبه حرف نزن. فرانک می گوید می بینی اینطوری است که اینجا تغییر زیادی به وجود نمی آید. زنِ دارای اعتماد به نفس می گوید قیمت ها سرسام آورند. «آنچه یک خانوادۀ معمولی می توانست تا چندوقت پیش تهیه کند دیگر ممکن نیست. من امروز دوباره اینجا آمدم تا قیمت ها را مقایسه کنم.»

فرانک ۴۱ ساله است. شوهرش بازاری است. می خواهد کاپشن برای دخترش بخرد. در زمستان در تهران خیلی سرد است.«همه نگرانند. ما امروز دیگر فقیر و ثروتند و متوسط نداریم. ما یا فقیریم یا ثروتمند.»

فرانک اسئثنایی نیست. شاید برخی از مردم با دیدن گزارشگر غربی اوضاع را آگاهانه بدتر جلوه می دهند. اما محتمل تر این است که حرف دل خود را می زنند.

فقط مشتری ها نیستنند که شکایت دارند. علیِ ۳۹ ساله لوازم آشپزخانه می فروشد. «کاسبی خیلی بد است. بازار در وضعیت نه خواب نه بیدار است. فروشمان خوب نیست؛ مردم نمی خرند.»

در شمال تهران هنوز خیلی ها به اندازۀ کافی پول دارند. اینجا خیلی از ثروتمندان و متموّلان زندگی می کنند. حتی در این شرایط هم می توانند همه کار بکنند. اینان از اقداماتی که دولت در نوامبر تصویب کرد نگران نیستند. دولت برای صرفه جویی در ارز جلوی واردات چندین «کالای تجملی» را گرفت.

خیلی چیزها را می توان هنوز تهیه کرد زیرا این کالاها از راه و بیراه وارد ایران می شود. کار قاچاق با کشورهای خلیج فارس رونق دارد. ایران با ۷۵ میلیون جمعیت یک بازار جذاب است. محمد خوشچهره از دانشگاه تهران انتقاد می کند که سیاست معقول چیز دیگری است.

«اینان فکر می کنند می توانند تحریم ها را مهار کنند و قادرند تأثیر آنها را محدود کنند. اما اقدامات اقتصادی نامناسب مانند سیاست ارزی و مالی و تجاری باعث شده اند تأثیرات تحریم بیشتر هم احساس بشود.»

برای نمونه هوا. هوای شهر تهران در زمرۀ آلوده ترین ها در جهان است. طبق گفته مقام های رسمی ایران، ظرف یکسال حدود ۴۵۰۰ نفر مستقیماٌ به علت آلودگی بالای هوا جان باخته اند.

وضعیت، بعد از به اجرا درآمدن تحریم ها بدتر شده است. ایران به زحمت می تواند سوخت پالایش شده وارد کند. بنزین و گازوئیل عمدتاٌ در تأسیسات پتروشیمی ایران تولید می شوند که برای تولید سوختِ با کیفیت مناسب نیستند.

هوا در تهران و اصفهان و مشهد و دیگر شهرهای ایران پر از مواد سمی مانند سرب و کادمیم و آزبست و گوگرد است. میزان ذرات معلق اغلب از میزان مجاز اعلام شده توسط سازمان بهداشت جهانی که ۲۰۰ پی اِس آی است بالاتر است.

ایران با حدود ۱۸ میلیارد تن، سومین ذخایر شناخته شده نفت و دومین ذخیره گاز را دارد. اگر از این ثروت منطقه استفاده شود این منابع عظیم می توانند اساس رونق شکوفایی اقتصادی باشند. محمد خوشچهره می گوید اما داشتن طلای سیاه برای بسیاری از تولید کنندگان نفت، هم خیراست و هم بلا، به ویژه وقتی از آن برای توسعه پایدار استفاده نمی شود.

«وقتی کشوری تا این حد به نفت وابسته است و بعد تحریم می شود در اینصورت نفت تبدیل به چشم اسفندیار می شود. وقتی کشور تحریم ها را به عنوان پیامد سیاست خود می پذیرد رقیب از این نقطه ضعف استفاده می کند. دولت هیچ برنامه ای نداشت که چگونه می خواهد با تحریم ها مقابله کند. به علت این سهل انگاری، وابستگی به نفت را کم نکردند – برعکس، حتی بیشتر کرده اند.»

اکنون بیش از یکسال است که مجازت ها و تحریم نفت به اجرا در می آیند. هنوز تأثیر کامل خود را نگذاشته اند. و پایان تحریم ها در دیدرس نیست. تقریباٌ هر هفته اقدامات جدیدی اعلام و یا اجرا می شوند. داوود باوند از دانشگاه تهران می گوید:«در وضعیت فعلی تحریم ها به اقتصاد ایران آسیب زیادی وارد کرده اند. آثار تحریم ها را بر زندگی روزمره آشکارا می توان دید. اگر همینگونه پیش برود می تواند به انفجار داخلی منجر شود.»

چنین می نماید به ویژه آمریکا به چنین چیزی امید دارد. چهل وچهارمین رئیس جمهور آمریکا مایل نیست کشورش را چون بوش های پدر و پسر به جنگی در خاورمیانه بکشد. اوباما فشار سیاسی و به ویژه اقتصادی را بر جنگ مقدم می دارد. اما در عین حال آمریکا نیروی نظامی عظیمی را هم در اطراف ایران گرد هم آورده است و به گفته هیلاری کلینتون وزیر خارجه در اولین دورۀ ریاست جمهوری اوباما اگر ایران در مناقشه اتمی کوتاه نیاید برای هرکاری نیز مصمم است.

«زمان برای راه حل سیاسی نامحدود نیست. تمام گزینه ها بر روی میز قرار دارد تا مانع ایران برای رسیدن به سلاح هسته ای شود. مادام که ایران کاملاٌ به تعهدات بین المللی خود عمل نکند و ماهیت صلح آمیز برنامۀ اتمی خود را ثابت نکند با فشار سنگین وانزوا روبروست.»

*از: راینهارد باوم گارتِن / در: رادیو آلمان

در قسمت «از دیگران» مقالات درج شده می‏تواند با نظرگاه‏های حزب مشروطه ایران (لیبرال دموکرات) هم‏خوانی نداشته باشد. مقالات درج شده در این قسمت برای آگاهی‏رسانی و احترام به نظرگاه‏های دیگراندیشان می‏باشند.

---------------------------

از سامانه حزب و صفحه رسمی حزب مشروطه ایران (لیبرال دموکرات) در فیس بوک دیدن کنید.

---------------------------