این بار انحصارجویان با استرتژی چراغ روشن آمده اند و دیگر نیازی به خاموش کردن چراغ نیز نمی بینند. در جمهوری اسلامی ما به یک تخمین، یک قلم شش میلیون "ارواح مرده" انتخاباتی داریم؛ و بسیج و سپاهی با روحیه ایثار، رنج رفتن پای صندوق را از دوش مردم بر می دارند.

تلاش ـ به مناسبت بيست و نهمين سال انقلاب اسلامی که با تبليغات انتخاباتی دور هشتم مجلس نيز همراه شده است، به روال اين دهه ها از سوی جبهه مخالفين سيلی از گفتارها و نوشتارهای افشاگرانه در باره کارنامه حکومت اسلامی روان شده است. سياهکاريهای رژيم و تباهی هائی که موجب شده از چشم کمتر کسی پنهان مانده است. درجه فساد، تبهکاری، سرکوب آن و به همان نسبت ميزان رويگردانی مردم و بی اعتباريش روزافزون است. عليرغم اين رژيم اسلامی هنوز مانده و به قول شما «معلوم نيست تا کی ماندگار خواهد ماند.» اين بازگوئی های افشاگرانه در مقابله و مبارزه با رژيم چه جايگاهی دارند؟ آيا عريان ساختن ماهيت رژيم که بی ترديد در بی اعتباری و ريختن بدنه آن نقشی دارد، برای مبارزه کافيست؟

همايون ــ بی تردید کافی نیست ولی لازم است. ما از یاد می بریم که مردم چه اندازه می توانند به وضع موجود خو کنند. زندانی هم پس از چندی دیگر از اوضاع ناپسند خود چندان رنجی نمی برد و خود را برای زیستن در شرایط تازه می سازد. درست است که مردم هر روز با زشتی ها و بدی ها سر و کار دارند ولی خود این سر و کار داشتن ها عادت می آورد و عادت از اثر زشتی ها و بدی ها می کاهد. برهنه کردن ماهیت چنین رژیم هائی برای مخالفان همان اندازه لازم است که تبلیغات برای خود آن رژیم ها. از این گذشته نشان دادن سیاهکاری و کوتاهی های رژیم امکان دگرگونی در شرایط زندگی مردم و اوضاع کشور را نیز در خود دارد. ما از عیب ها می گوئیم زیرا به برطرف کردن آنها باور داریم و وضع موجود را اجتناب ناپذیر نمی دانیم.
چامعه ما تنها از بی اعتقادی (سینیسم) و نومیدی توده ها در نظام های دیکتاتوری دیرپای رنج نمی برد ــ تا آن لحظه تاریخی که به نقطه جوش می رسند و عموما می رسند. از آن بد تر فولکلور مذهبی است که ذهن لایه های بزرگی از جامعه ما را در چنبر خود دارد آنها را به تسلیم و رضا و پشتگرمی به امداد غیبی می راند. ابوالفضل و امام حسین و به ویژه امام زمان هستند که سرانجام مشکلات شخصی و اجتماعی را برطرف خواهند کرد. نشان دادن سیاهکاری ها اگر با روشنگری همراه باشد به مردمی که درماندگی را فضیلتی ساخته اند و فخر می فروشند که بیش از همه به زیارت می روند و گریه می کنند به خود خواهد آورد که جایگزین های بهتری هست.
نیرو های مخالف جمهوری اسلامی وظیفه ای دشوار تر از یک "اپوزیسیون" معمولی دارند؛ و گذشته از مبارزه با یک دستگاه حکومتی سرکوبگر و ناسزاوار می باید درپی دگرگون کردن روحیه و رویکرد (طرز تفکر) بسیاری از هم میهنان خود، کسانی که به رهائی شان می کوشند، نیز باشند. این دومی دشوار تر است و ظرافت بسیار می طلبد. ولی ــ و این اهمیت حیاتی دارد ــ نه به بهای چشم پوشی از روشنگری.

تلاش ـ پنج سال پيش، به مناسبت چنين روزهائی، در تحليل انقلاب و حکومت برآمده از آن، علل ماندگاری حکومت را به همان عواملی نسبت داديد که از عهده فراآوردن يکی از «احمقانه ترين و نالازم ترين» انقلابات جهان برآمدند. اما اين بار گفته ايد: «اين رژيم ماندگاريش را بيشتر مرهون تصادف تاريخی است.»
اگر از اتفاقاتی که تصادفاً و از «بخت بد» امروز به نفع ادامه رژيم اسلامی کارکرده اند صرف نظر کنيم، آيا در آن نيروهای عامل انقلاب، دگرگونی می بينيد؟

همايون ــ تصادف تاریخی عبارت از اتفاقاتی است که از بیرون یک موقعیت آبستن تحولات بزرگ، در آن اثر می بخشد به گونه ای که گاه سرنوشت آن را تعیین می کند. در انقلاب اسلامی مانند هر انقلاب دیگر تصادفات تاریخی و همزمان شدن عواملی که مستقیما مربوط به موقعیت آبستن تحولات نمی بود سهمی به سزا داشت. در ماندگاری حکومت اسلامی نیز تصادفات تاریخی بیش از قدرت درونی آن سهم دارد. این البته به هیچ روی به معنی انکار زمینه های انقلاب و ماندگاری هردو نیست.
گذشت زمان بسیار عوامل را تغییر می دهد. این تغییرات را به ویژه در نیرو های انقلابی می توان دید. در دستگاه حکومتی یک لایه تازه فرمانروا دارد سربلند می کند که می تواند برای آینده ایران به مراتب زیانبار تر و خطرناک تر باشد. در نیرو های انقلابی سی سال پیش عوامل سیاسی و جامعه شناسی و نه کمتر از همه زیست شناسی سخت درکارند. اکثریت بزرگ آنها از جمله کسانی که در حاشیه دستگاه حکومت هنوز جائی دارند از انقلاب خود سرخورده اند و یک گرایش نیرومند دمکراسی لیبرال، حکومت مردم و چهارچوب اعلامیه جهانی حقوق بشر، در جامعه ایرانی پیشرفت می کند که دورنمای جامعه ایرانی را روشن کرده است. با اینهمه نسل انقلاب در بخش بزرگ خود همچنان بی ربط irrelevant است، اگر مانند سی سال پیش زیانکار نیز نباشد. ایران روحیه و رویکرد هائی هر چه متفاوت تر با جمهوری اسلامی و دوران انقلاب لازم دارد. مخالفت با رژیم بس نیست اگر در کردار و گفتار مانند آن باشند.
به نسل انقلاب دیگر فرصت سی سال پیش داده نخواهد شد ولی بسیاری از نمایندگان آن همچنان، از هر چه بتوانند برای جلوگیری از پایه گذاری یک ایران آزاد و آباد و یکپارچه در عین چندگانگی، دریغ ندارند. آنها در درون خود همان تشنگان قدرت به هر بها، و خودکامگان ناتوان از همرائی، و متعصبان هر که نه با من ... مانده اند. جای آنها را نسل تازه ای می گیرد که به دلیل درگیر نبودن با عوالم نسل انقلاب می تواند از اشتباهات آن بیاموزد.

تلاش ـ از نگاه شما به اين دگرگونی ها و از اميدواری هايتان به نسل جديدی از ايرانيان که می رود از سايه گذشته و گذشتگان خود بطور کامل بدر آيد، چنين برداشت می شود که اين نسل با رويکردهای نوينش به آزادی، تجدد و توسعه و ترقی آينده پس از حکومت اسلامی و برگشت ناپذيری آن آينده را تضمين خواهد کرد. اما برای دستيابی به آن آينده بايد مانع حکومت اسلامی برداشته شود. در اين راه ازمبارزه، تا حد از خود، از زندگی و از جان گذشتگی از سوی کسانی چه از نسل انقلابی گذشته و چه از ميان جوانان کم نداريم. اما آنچه غايب است حمايت گسترده مردمی است. بدون اين حمايت، اين از خودگذشتگی ها حکم فرسوده کردن و از دست دادن بهترين سرمايه هاست. برای بيرون آمدن از چنين تنگنائی چه بايد کرد؟

همایون ــ پیکار رهائی بی رنج ها و از دست دادن ها نیست، آنهم از چنگال رژیمی که به فساد و خون آشامی جامه تقدس پوشانده است. حمایت گسترده مردمی نیز پدیده ای کمیاب است و هر روز و هرجا دست نمی دهد. مردم بیش از هرچیز به پیرامون بلافاصله خود و گذران روزانه توجه دارند و خشم و سرخوردگی خود را با گفتن لطیفه ها و ساختن شوخک (جوک) ها و شکایت از روزگار ابراز می کنند. با اینهمه فداکاری ها همواره بیهوده نمانده و مردم از پشتیبانی گسترده کم نیاورده اند. مبارزه در همه جا بوده است و در کشور های بیشمار، پیشتازی و جانبازی گروه هائی نه چندان بزرگ سرانجام مردم را به جنبش آورده است. چنانکه در پیش اشاره شد برای ملت ها نقطه جوشی هست که به دلائل گوناگون فرا می رسد. عامل اصلی در انقلاب و حکومت اسلامی ــ جایگاه بلند مذهب در سیاست و آخوند در رهبری سیاسی ــ در عین حال چشم اسفندیار جمهوری اسلامی است و همان است که سرانجام این نظام را زمین خواهد زد. آخوند ها با همه بخت بلند خود دیر به وعده گاه شان با تاریخ رسیده اند.

تلاش ـ در تبليغ و توجيه شرکت در انتخابات دور هشتم مجلس اسلامی يکی از سخنگويان اصلاح طلبان گفت؛ حتا برای دست يافتن به مردم بايد در قدرت بود. صرف نظر از حقيقت نهفته در اين گفته که مردم برای اقدام به اعتراض و برای وارد کردن فشار به نفع هر تحول مثبتی در درجه نخست نياز به امنيت دارند و سپس نياز به اطمينان از مؤثر واقع شدن اقدامات اعتراضی خود، پرسش اينجاست که اين مردم را آن اصلاح طلبان درون حکومت برای چه می خواهند؟ زيرا در فرصتی که داشتند، از عهده هيچ يک برنيامدند.

همایون ــ چنانکه اشاره کردید آن سخنگو حق دارد. در قدرت بودن فرصت هائی برای دسترس یافتن به مردم می دهد که بیرون از آن در یک نظام بسته ممکن نیست. اما باز چنانکه اشاره کردید آن فرصت یکبار و به مدت هشت سال به آنها داده شد و بیشتر برای دست یافتن به مواضع قدرت و نزدیک کردن خود به رهبری جمهوری اسلامی بکار رفت و اصلاح طلبان از خنجر زدن به پشت مردم و حتا اهانت به انها فروگذار نکردند. آنان باز مردم را لازم دارند و به همان منظور. می خواهند در بازی باشند و سهمی از غنائم ببرند. مردم این را می دانند و اگر اصلاح طلبان با چنین وضع تحقیرآمیزی کنار گذاشته می شوند برای آن است که در سه انتخابات گذشته، مردم آنها را به چنان وضع تحقیرآمیز نادیده گرفتند. هر کس می تواند دریابد که در جمهوری اسلامی نمی شود هم مردم را داشت و هم خامنه ای را. اصلاح طلبان حکومتی می باید گزینش خود را بکنند.

تلاش ـ روال رفتاری حکومتگران اسلامی از مقطع دوم خرداد در برابر کسانی که حساب خود را از تبهکاری های رژيم جدا کرده و خواسته اند از درون قدرت نيروی حمايت از دگرگونی را فراهم آورند، عبارت بوده است از بيرون راندنشان از دستگاه قدرت و سپس سرکوب و بريدن دست و صدايشان. با توجه به تکرار تجربه فوق و آشکار بودن آن برای همگان، مردمی که هنوز به قدرت چشم دوخته و در انتخابات شرکت می کنند، بدنبال چه چيزی هستند؟ آيا اساساً آرای چنين مردمی به صندوق طرفداران اصلاحات در درون حکومت ريخته خواهد شد؟ چه تضمينی وجود دارد؟

همایون ــ آنها که در انتخابات شرکت می کنند اگر به دلایل مربوط به ثبت شدن در شناسنامه یا علاقه به رژیم (که مسلما در گروه هائی هست) یا رقابت های شخصی و محلی و طایفه گی نباشد هر جایگزین یک آب شسته تر را ترجیح می دهند و نمی خواهند حکومت هرچه بیشتر سپاهی -بسیجی - حوزه ای شود. رای های آنان اثری نخواهد داشت. این بار انحصارجویان با استرتژی چراغ روشن آمده اند و دیگر نیازی به خاموش کردن چراغ نیز نمی بینند. در جمهوری اسلامی ما به یک تخمین، یک قلم شش میلیون "ارواح مرده" انتخاباتی داریم؛ و بسیج و سپاهی با روحیه ایثار، رنج رفتن پای صندوق را از دوش مردم بر می دارند. از این گذشته در رد صلاحیت ها چنان دایره خودی ها را تنگ کرده اند که راه یافتن نمادین چند "کمترغیرخودی" تاثیری نخواهد داشت.
(ارواح مرده نام رمانی از گوگول، پدر رمان روسی است که قهرمان داستان اوراق هویت "سرف" های مرده را می خرید تا بتواند روی املاک دست بیندازد. در روسیه تا دهه هشتاد سده نوزدهم روستائیان یا سرف ها با روستا ها خرید و فروش می شدند. الکساندر سوم سرف ها را آزاد کرد و انقلابیان سوسیالیست او را کشتند چون اصلاحات اجتماعی او انقلاب را عقب می انداخت. چنانکه می بینم هیچ چیز در زیر این آسمان بکلی تازه نیست و پیروزی امید حتا آرزو پروری بر تجربه به ازدواج دوم که برنارد شا می گفت محدود نمی شود).

تلاش ـ «انتخاباتی نه آزاد نه بی معنی" در رژيم اسلامی اصطلاحی است که شما وارد بحث های سياسی بر محور انتخابات کرده ايد. تحليل گرانی هم هستند که از جابجائی قدرت در درون دايره بسته حکومت اما به نيروی رأی مردم سخن می گويند. مخرج مشترک هر دو می تواند به معنای شرکت در انتخابات به منظور دامن زدن به تضادها و درگيری های درونی حکومت اسلامی و جلوگيری از يکدست شدن آن باشد. اما واقعيت های ديگری هم هر روز بيشتر خودنمائی می کنند که در پديدار شدن و تقويت آنها رأی مردم ــ حتا برای برهم زدن تعادل يا توازن قدرت ــ نقش چندانی نداشته است. به عنوان نمونه قدرت گيری جريان پادگانی – ايدئولوژيک - مافيائی و عروسک شدن بالاترين مقامات حکومتی به دست اين جريان. با توجه به ماهيت استبدادی و تماميت خواهی نهفته در جوهره نظام و رقابت های درونی و دور از دسترس مردم، آیا روند پروبال گرفتن و پرورانده شدن سپاهیان مدعی قدرت پديده ای دور از انتظار بود؟

همایون ــ اگر اصلاح طلبان مردم را چنان سرخورده نکرده بودند انتخابات می توانست در بازی های سیاسی درون رژیم سهمی داشته باشد. زیرا از انتخابات دوم خرداد تا ده دوازده سالی رای دادن یا ندادن مردم در همین نظام انتخاباتی غیر دمکراتیک معنای سیاسی یافته بود. جناح های حکومتی نمی توانستند پشتیبانی یا رویگرداندن رای دهندگان انبوه را نادیده بگیرند. هنگامی که مجلس اصلاح طلبان به یک اشاره خامنه ای خود را بی معنی ساخت و مردم آغاز کردند به گفته لنین با پا های خود رای بدهند انحصارجویان سپاهی و حوزه ای، همان پادگان - مافیا، فرصت یافتند که نه تنها مواضع قدرت را یکسره در دست گیرند، خود فرایند انتخاباتی را به پیش از دوم خرداد برگردانند. با نمایشی که وزارت کشور و شورای نگهبان تا همین جا داده است دیگر نمی توان از با معنی بودن انتخابات سخن گفت. همان انتخابات نه آزاد نه با معنی شده است که بود.
اما یکدست شدن حکومت و برجسته شدن نقش مافیای سپاهی - امنیتی که اگرچه امروز دست در دست آیت الله ها عمل می کند سرانجام حوزه بی اعتبارتر دامن را نیز از قدرت خواهد انداخت ــ همچنانکه سرنوشت اصلاح طلبان حکومتی ــ اجتناب ناپذیر بوده است. رژیم اسلامی مانند هر دیکتاتوری دیگری رو به تمرکز هرچه بیشتر قدرت می رود و نیروهای مسلح و پلیس سیاسی یا سازمان های امنیتی با تسلطی که بر منابع مالی کشور نیز می یابند سخن آخر را خواهند گفت. اصلاح طلبان حکومتی هم جز آنچه کرده اند نمی توانستند. از هواداران ولایت فقیه که نخستین نگرانی شان نگهداری نظام است انتظار دیگری نمی شد داشت. جمهوری اسلامی برای پراکندگی سازمان داده شده است ولی چالش های فزاینده ای که با آن روبروست آشفتگی و چند محوری قدرت را برنمی تابد. اگر این رژیم بپاید شاهد تمرکز هرچه بیشتر قدرت در دست مافیائی که اشاره کردید خواهیم بود.

تلاش ـ آيا در درون حکومت اراده ای در مخالفت با چنين جريانی ديده می شود که اين انتخابات بتواند آن اراده را تقويت نمايد؟

همایون- اینجا می باید میان قصد و اراده تفاوت بگذاریم. می توان به یقین گفت که کسانی از سران رژیم پیوسته به خامنه ای هشدار می دهند که اینهمه به سپاه و بسیج میدان ندهد. ولی چنانکه مقدمات انتخابات مجلس نشان می دهد دست های او هم گشاده نیست و می باید جانب مراکز پرقدرت تر را نگهدارد. گفته اند که خامنه ای به عنوان فرمانده نیروهای مسلح هر اختیاری دارد و نخواهد گذاشت حکومت پادگانی شود. ولی او بیش از جابجا کردن سران سپاه کاری نمی تواند. او با این تاکتیک ها از احتمال کودتا می کاهد و نه بیش. سپاه و بسیج جایگزینی ندارند و به عنوان نهادهای پرقدرت با رقابتی در دستگاه حکومتی روبرو نیستند. مجلس و ریاست جمهوری می توانستد چنان جایگزینی باشند که نشدند. خامنه ای نمی تواند روند کنونی را سد کند؛ و اگر تصمیم به جانشین کردن پسرش داشته باشد بیش از پیش به سپاه نیازمند خواهد بود.

تلاش ـ از آنچه مشهود است جامعه سياسی ايران با دو موضوع اساسی روبروست: يک ـ مقاومت وجلوگيری از بدتر شدن اوضاع يعنی مخالفت با يکدست شدن حکومت، آن هم به نفع جريان های خطرناک تر و فاسدتر. دوم ـ مبارزه با کليت نظام به عنوان بزرگترين مانع تحولات اجتماعی به نفع آزادی و دمکراسی. ما شاهديم در مقطع هر انتخاباتی طرفداران هر يک از اين دو به صورت استراتژی های جداگانه رودرروی يکديگر قرار می گيرند و در بحث های خود نيروی يکديگر را می فرسايند. برای اين که نيروها در جدال با يکديگر نفرسايند و در عين حال هيچ يک از اين دو هدف لطمه نخورند، چه بايد کرد؟

همایون ــ گردش اوضاع در جمهوری اسلامی چنان جدال هائی را نامربوط کرده است. هنگامی که خود اصلاح طلبان حکومتی و مخالفان وفادار حکومت از انتخابات بیرون می روند و بیش از اعتراضی از آنها ساخته نیست دیگر چه جای فرسودن نیروها می ماند؟ آنهائی را که هنوز از اصلاحات دست بردار نیستند می باید در تنهائی نومیدانه شان رها کرد. اگر این انتخابات اثری کرده باشد در نزدیک کردن گرایش هاست. همه به این نتیجه می رسند که تنها امید ایران به جامعه مدنی و مبارزات گروه های اجتماعی مانند دانشجویان و زنان و کارگران و جامعه روشنفکری بطور کلی است. مخالفت با یکدست شدن حکومت همان تلاش برای گسترش آزادی و دمکراسی است. شعارها اهمیت ندارند. آنها که با صداهای هرچه بلندتر سرنگونی رژیم را فریاد می کنند اگر به مبارزه عملی بپیوندند جز پشتیبانی از مبارزات جامعه مدنی و دفاع از مبارزان و پیشبرد امر دمکراسی و حقوق بشر در ایران چه می توانند؟ آنها هم که با سرنگونی مخالفند کاری جز همان نمی توانند. بر سر شعارهای بی پشتوانه که نمی باید برسر و روی یکدیگر زد. شعارها هرچه باشد استراتژی یکی بیشتر نیست ــ همان قرار گرفتن در خدمت مبارزات مدنی در ایران که یک سویه (جنبه) اش پشتیبانی از مبارزان است و سویه دیگرش سخت کردن زندگی بر رژیم.
من زمانی توصیه کردم که مبارزه را بجای شعار سرنگونی بگذارند تا هم در کشاکش برسر موضوعی که در شرایط کنونی از قدرت شان بیرون است خود و دیگران را نفرسایند و هم به سبب دشواری و دوری راه ناامید نشوند ــ چنانکه هزاران تن که به امید دو ماه و دو سال و مانند های آن نشسته بودند شدند. شاید امروز هردو طرف کشاکش بهتر بتوانند به چنان نتیجه ای برسند.

تلاش ـ آقای همایون با سپاس از شما

---------------------------

از سامانه حزب و صفحه رسمی حزب مشروطه ایران (لیبرال دموکرات) در فیس بوک دیدن کنید.

---------------------------