به شهادت خوانندگان وفادار و منصف این ستون هفتگی، بارها در این ستون یادآور شده‏ایم که سرانجام عامل اصلی ریزش و نابودی نظام اسلامی فساد حکومتی و فروپاشی اقتصاد کشور خواهد بود. مسائل اقتصادی زمانی که آغاز می‏شود بر خلاف مسائل سیاسی با زور و سرکوبی امکان چیره شدن بر آن وجود ندارد. همانگونه که اشتباهات و سوء‏سیاست‏های اقتصادی اندک‏اندک انباشته می‏شود، زمانی که به اشباع رسید دیگر مهار کردن آن با نطق و خطابه و حتی خشونت و سرکوب امکان‏پذیر نیست. در نتیجه، فساد و ندانمکاری‏هائی که به دست حکومت بر جامعه تحمیل می‏شود دارای تأثیرات عمیق، تدریجی و اغلب اوقات بحران آفرین است. بازار بزرگ تهران در اعتراض به «بی‏ثباتی اقتصادی» اعتصاب کرد.
آخرین اخبار دريافتی از ايران حاکی است که "بازاريان تهران روز چهارشنبه در اعتراض به «بی‏ثباتی اقتصادی»،«سوء‏مديريت دولتی» و «افزايش شديد قيمت ارز» دست به اعتصاب زده‏اند. پلیس برای برخورد با معترضان اقدام به ضرب و شتم و دستگیری آن‏ها کرده و گاز اشک آور به کاربرده است.
یکی از اساسی‏ترین تفاوت‏های سیاست و اقتصاد دقیقاً در همین نکته پنهان است. در مورد مسائل سیاسی، مثلاً تقلب در انتخابات، زمانی که رژیم با یک عکس‏العمل سریع مواجه می‏شود می‏تواند با سرکوبی بیرحمانه اعتراضات را فرونشاند. در حالی که رویارویی با مسائل اقتصادی با چنین حربه‏هایی امکان‏پذیر نیست. اشتباهات اقتصادی حکومت موضوعی نیست که آثار آن از روزی به روز دیگر قابل مشاهده باشد. همانگونه که در مورد دولت احمدی نژاد مشاهده می‏کنیم سال‏ها طول کشیده است تا آثار اشتباهات بیشمار او در امور اقتصادی کار را به بحران اقتصادی امروز بکشاند. اهم مسائلی را که امروز اقتصاد ایران با آن رو به رو است نباید یکپارچه به حساب تحریم‏های خارجی واریز کرد. به احتمال بسیار زیاد حتی اگر تحریمی هم وجود نداشت بیش از هشتاد درصد مسائل و مصائب کنونی در زندگانی روزمره مردم همچنان به جای خود باقی می‏بود.
در مرحله اول باید یادآور شد که نظام جمهوری‏اسلامی از نخستین روزهای روی کار آمدنش نه تنها از فهم مشکلات و پیچیدگی‏های اقتصاد مدرن بیخبر و ناآگاه بود بلکه تعمداً با دانش ستیزی و یاغی‏گری منکر علم اقتصاد شد. اگر امروز احمدی نژاد در نتیجه سقوط آزاد پول ملی ناچار به اذعان فشار روز افزون تورم و سیر صعودی قیمت‏ها شده است، در بدو امر او و دیگر زمامداران رژیم با اقتدا به کلمات قصار آیت الله خمینی در مورد نفی علم اقتصاد دلخوش بودند. آنگاه که اقتصاددانان دلسوز و برجسته کشور در مورد مسائل و مشکلات اقتصادی اظهار نگرانی می‏کردند یا مورد بی‏اعتنایی و تمسخر قرار می‏گرفتند و یا ناگهان خود را در پشت میله‏های زندان می‏یافتند. از آنجا که نتیجه اشتباهات اقتصادی حکومت برروی هم انباشته می‏شود، آن‏هائی که قضاوتشان بر مبنای ظاهر مسائل است، از درک آن عاجزند. در مورد احمدی نژاد مسأله از این هم پیچیده‏تر شد. او در کمال نادانی به ادعای خودش نیازی به مشاورت اقتصادی احساس نمی‏کرد. مسأله اساسی آن نیست که لزوماً او و امثال او باید در مورد اقتصاد صاحب نظر باشند. در دنیای امروز بسیاری از رهبران سیاسی در مورد مسائل مالی و اقتصادی الزاماً دارای تخصصی ویژه نیستند اما آنقدر عقل و درایت دارند که در پیرامون خود از وجود بهترین و شایسته‏ترین کارشناسان بهره‏مند شوند.

تورم: سلاحی برای حذف طبقه متوسط؟

تورم سرسام‏آور، مسئله سقوط آزاد پول ملی و بحران ارز تنها چند نمونه مشهود عوارض سیاست‏های اقتصادی خانمانسوز این رژیم است. عدم سرمایه‏گذاری در صنعت نفت و زیربنای اقتصاد کشور از دیگر مضار نامشهود این حکومت است. در مورد تورم پاره‏ای از ناظران و کارشناسان اقتصادی معتقدند حکومت تعمداً از این حربه برای نابود کردن طبقه متوسط استفاده می‏کند. امروز بزرگترین بازنده در بحران اقتصادی ایران طبقه متوسط است. مبنای این بدبینی بر این تئوری استوار است که مردم مستاصل و گرفتار فرصت و امکانی برای اظهار وجود درعرصه سیاست ندارند. تداوم دیکتاتوری در کشورهائی نظیر کوبا و کره‏شمالی را می‏توان بر مبنای این فرضیه بهتر فهمید. در دوران پیش از انقلاب، به زعم پاره‏ای از مطالعات، بیش از هفتاد درصد مردم در مقیاس آن روز از امکانات زندگانی در سطح طبقه متوسط برخوردار بودند. تلاش برای آزادی، حقوق بشر و دمکراسی برای طبقه متوسط از ضروریات است. اکثر شواهد تاریخی از دیگر کشورهای "انقلاب زده" مانند فرانسه و روسیه محتمل بودن این فرضیه را بیشتر می‏کند. زمانی که صحبت از گرانی سطح زندگی مطرح می‏شود و مثلاً می‏گویند بیست و پنج تا سی درصد هزینه زندگی افزایش یافته است همه گمان می‏کنند که معنای این سخن آن است که قیمت "همه چیز" فقط بیست و یک درصد یا بیست و پنج درصد افزایش پیدا کرده است در حالی که چنین نیست. آمار کلی هزینه زندگی در هر کشوری شامل قریب سیصد تا سیصد و پنجاه نوع کالا و خدمات است که در تمام خانوارها مورد استفاده قرار می‏گیرند. تمام آنچه بیش از همه چیز برای مردم عادی اهمیت دارد همین نوع کالا‏های معمولی است که برای تغذیه و زندگی روزمره مورد نیاز است. استفاده از رقم کلی نمودار هزینه زندگی این واقعیت را پنهان می‏کند. احتیاجات واقعی اکثریت خانواده‏های متوسط در مرحله اول همان کالاها و خدمات ضروری و مورد نیاز برای تعمیین مایحتاج روزانه زندگی است. مثلاً تنزل یا ثابت ماندن بهای بلیط هواپیما یا هزینه تئاتر و تفریحات گوناگون در این "سبد" مایحتاج عمومی برای خانواده‏ای که هرگز سوار هواپیما نشده است از هیچ اهمیتی برخوردار نیست. آنچه امروز در ایران می‏گذرد شروع پایان یک حکومت فاسد، بی‏لیاقت و در عین حال بسیار ظالم است. این حکومت مانند هر سیستم سیاسی و اقتصادی دیگر بسیار پیچیده و به هم تنیده است از این رو منصفانه نیست که همه اشتباهات، فساد ، کجروی‏ها و ندانم‏کاری‏ها را یکسره به حساب احمدی نژاد رقم نزنیم. این در حقیقت همان شیوه‏ای است که امروز بخشی از نظام جمهوری‏اسلامی برای برائت خود و لجن مال کردن احمدی نژاد برگزیده است. فراموش نکنیم احمدی نژاد ثمره نظام جمهوری‏اسلامی است و نه موجد یا معمار آن.

بحران ارز را چگونه می‏شود سر و سامان داد؟

مشکل ارز در ایران امروز به احتمال زیاد دست در دست دیگر مسائل اقتصادی و سیاسی خواهد داد و می‏تواند آغازگر سلسله حوادثی شود که جمهوری‏اسلامی از عهده کنترل آن بر نیاید. در غیر این صورت، تجربه دیگر کشور‏ها نشان داده است که می‏توان از این بحران به سود اقتصاد کشور بهره‏برداری کرد.
در این مختصر فعلاً سعی خواهد شد پاره‏ای از امکانات و راه‏حل‏های رویاروئی با آن را متذکر شویم و همچنین در مورد امکانات تبدیل این فاجعه به یک فرصت به اختصار یادآور شویم. طی چند دهۀ اخیر چندین کشور با بحران‏های مشابه روبرو بوده‏اند. پاره‏ای از آنها همانند آرژانتین توانسته‏اند با اتخاذ سیاست‏های قاطع همانند برقراری "شورای ارز" یا (Currency Board) مسئله رابه بهترین شیوه حل کنند و پاره‏ای دیگر همانند زیمبابوه با لجبازی و سوء‏سیاست بر مشکلات خود افزوده‏اند.
مطلب دومی که در این مورد قابل بحث است امکان تبدیل این فاجعه به یک فرصت است. همه کس می‏داند که ارزش ریال در برابر پول‏های خارجی به علت سوء‏سیاست‏های حکومت سال‏ها بود از واقعیت‏های بازار فاصله گرفته بود. در نتیجه چون دلاربه شیوه تصنعی بسیار کمتر از ارزش واقعی آن بفروش می‏رسید، بهای صادرات ایران بیش از حد بالا رفته بود و متقابلاً واردات کشور بسیار ارزان به نظر می‏رسید. در نتیجه صادرات غیر نفتی روز به روز کمتر می‏شد و برعکس اجناس خارجی به علت دلار ارزان بازار را اشباع کرده بود. بارها در این ستون و دیگر فرصت‏ها در این باره نوشته و گفته‏ایم. تا زمانی که تحریم‏ها جدی نشده بود و پول نفت فراوان بود بیگانه و خودی از این نعمت بی‏حساب بهره‏های کلان می‏بردند. اکنون اگر حکومت عاقل باشد می‏تواند با تثبیت كاسته شدن ارزش برابری ريال با دلار (Devaluation) عملاً از اين رويداد به نفع اقتصاد كشور استفاده كند و به این وسیله صنایع داخلی و صادرات کشور را تقویت کند. چنین سیاستی البته نیازمند حکومتی دلسوز و لایق است.

شاهین فاطمی

---------------------------

از سامانه حزب و صفحه رسمی حزب مشروطه ایران (لیبرال دموکرات) در فیس بوک دیدن کنید.

---------------------------