لیبرالیسم و ازادی مفاهیمی جدا نشدنی از یکدیگر هستند . ازادی نه تنها به این معناست که فرد هم فرصت انتخاب دارد و هم بار ان را بر دوش کشد ، بلکه به علاوه چنین معنا می دهد که باید پیامد های اعمال خویش را نیز متحمل شود .



جامعه ازاد قادر به کارکرد و حفظ خود نخواد بود مگر انکه افرادش به حقانیت این امر قائل باشند که هر کس در موقعیتی است که از عملش نتیجه شده است .

جرج برنارد شاو پیرامون این مسئله چنین عنوان میکند : (ازادی به معنای مسئولیت است ، به این جهت بیشتر مردم از ان میترسند ) .

ارمغان ازادی برای ما چه بوده است ؟
خیر یا شر ؟
کدامیک بر دیگری برتری دارد ؟

گویی تجربه این سالها بر بشر ارجحیت خوبی ازادی را بر بدی ان به اثبات رسانده ، اما فراموش نکنیم که این یک تصور خطاست که باور به ازادی همیشه منجر به پیروزی می شود . ما باید همواره برای شکست اماده باشیم و یا شاید همراه ازادی نابود شویم .

مبارزه برای ازادی ممکن است همچون لهستان و چک با شکست مواجه شود و یا چون مجارستان با پیروزی همراه شود و با شکست خاتمه یابد . یا انقلاب فرانسه و روسیه باشد و حکومت ترس را به ارمغان بیاورد .

باید پذیرفت که ما به این دلیل به سراغ ازادی نمی رویم که تنها راه خوشبختی و کمال انسانی ماست . بلکه به این دلیل به سمت ازادی قدم مینهیم که واقعگرایانه ترین راه برای همزیستی را فراهم میکند . راهی که در قبال ازادی مسئولیت میپذیریم .

و به قول کارل پوپر : ( ازادی فروشنده ای نیست که کالای زندگی را به درب منزل ما تحویل دهد )

فردریش فون هایک در یکی از مقالات خود پیرامون مسئولیت در برابر ازادی تعریفی اینگونه ارائه میدهد

( مسئولیت در وحله اول مفهومی است حقوقی ، زیرا قانون می گوید باید ملاک های روشنی باشد تا بتوان نتیجه گرفت که در چه مواقعی عمل شخص تعهد اور است یا او را متحمل مجازات میکند )


ارائه تعریف حقوقی هایک از مسئولیت همان اندازه دارای ارزش است که تعریف اخلاقی ان . هایک مفهوم اخلاقی مسئولیت را والاتر از مفهموم حقوقی ان میداند و ان را بنیادی تکیه داده بر تکالیف خصوصی ما میداند .

مسئولیت اخلاقی رابطه تنگاتنگی با نگرش ما نسبت به نظم اجتماعی دارد . این مسئولیت به مراتب معنایی گسترده تر از اجبار و الزام دارد و مهمترین نقش را در هدایت تصمیمات ازادانه افراد ایفا میکند .

حال این پرسش مطرح است که این تعیین مسئولیت ها محدود به زمان است یا خیر ؟

بدون شک در اینده تاثر گذار است اما ایا هرکس وظیفه و مسئولیت های زمان خویش را بهتر نمی شناسد ؟

فون هایک در ادامه مقاله مسئولیت در برابر ازادی پاسخ این پرسش را اینگونه می دهد :

نمی گوییم همواره فرض بر این خواهد بود که هیچ کس بهتر از خو دشخص منافع او را تشخیص نمی دهد ، فقط میگوییم نمی دانیم چه کسی بهتر از خودش تشخیص می دهد ، و میخواهیم از توان همه کسانی بهره مند شویم که بتوانند با مساعی مشترک ما برای گماشتن محیطمان به خدمت هدف های انسانی ، کمکی بکنند .

ازادی و مسئولیت لازم و ملزوم یکدیگرند . تنها از کسانی میتوان انتظار استدلال و فهم ازادی را داشت که بتوان انان را مسئول اعمال خود دانست .

این ازادی به هیچ عنوان دلخواهانه به افراد داده نمی شود .بلکه خود به خود به یک شخص ازاد در جامعه تعلق میگیرد که دارای برخی خصوصیات همچون سن باشد .

و این مسئولیت تا زمانی از او ادامه پیدا میکند که خط بطلان بر خصوصیاتی که ازادی را به او بخشیده است نکشیده باشد .

مسئولیت ها در برابر توانایی ها و سازگاری های انسانی ما به ما تعلق میگیرند . مسئولیت باید تنها در برابر اعمالی باشد که شخص انتظار ان را دارد .

نه اینکه مسئول همه چیز باشد یا نباشد !

اما به یاد داشته باشیم که در تمام این مسئولیت ها این تنها فرد انسانی است که مورد خطاب قرار میگیرد . هیچ مسئولیت جمعی برای افراد نیست چرا که سبب میشود تا شخص در تصمیم گیری محدود شود و تابع قرار گیرد و به این شکل ازادی فردی خویش را از دست دهد .

این تصمیمات مشترک فردی است که جامعه را به حرکت در میاورد .




منابع


مقاله مسئولیت ازادی نوشته فردریش فون هایک

ازادی نوشته کارل پوپر

مجموعه گفته های جرج برنارد شاو