آدام اسميت
سال ولادت و فوت : 1790-1723 ميلادي
مليت : اسکاتلند

آدام اسميت چهره‌‌ی برجسته تئوری «توسعه‌ی اقتصادی» در سال 1723 در شهر «كركالدی» اسكاتلند به دنیا آمد. او از دانشگاه آكسفورد فارغ‌التخصیل شد و از 1751 تا 1764 استاد فلسفه در دانشگاه گلاسكو بود. در خلال همین سالهاه اولین كتاب خود «نظریه عئاطف اخلاق» را منشر كرد كه شهرت خوبی در كحافل روشنفكری برای او به ارمغان آورد. امّا شهرت پایدار او حاصل انتشار اثر بزرگش «تحقیقی پیرامون ماهیت و اسباب ثروت ملل» در سال 1776 بود. انتشار این كتاب با توفیق فراوانی همراه شد و آدام اسمیت سال‌های باقی مانده‌ی عمر را با اعتبار و احترامی كه سزاوار آن بود گذراند. اسمیت كه ازدواج نكرده و فرزندی نداشت در سال 1790 در شهر زادگاهش درگذشت.
آدام اسميت اولین فردی نبود كه تمام سعی و كوشش خود را یكسره وقف تئوری اقتصادی كرده باشد بسیاری از نظریات معروف او بی‌سابقه و بدیع نبودند. امّا او اولین كسی است كه یك تئ.ری اقتصادی جامع و سیستماتیك را ارائه داد كه به قدر كفایت درست و به قاعده بود و می‌توانست پایه و اساسی برای پیشوفتهای آتی در این زمینه باشد. به همین دلیل شاید بی‌مناسبت نباشد چنانچه گفته شود كه «ثروت ملل» نقطه آغازین مطالعات نوین درباره‌ اقتصاد سیاسی است.
یكی از دستاوردهای بزرگ این كتاب آن بود كه بسیاری از تصورات واهی گذشته را زدود. اسمیت نظریه قدیم سوداگرانه را كه در اقتصاد بر اهمّیت وضعیتی كه كدر آن بتوان حجم بزرگی از طلا را عرضه كرد تأكید داشت، مورد بحث قرار دارد. به همین نحو كتاب مزبور نظریه كسانی كه زمین را یگانه سرچشمه‌ی ثروت می‌دانستند (فیزیوكرات‌ها) مردود شمرد. و به جای تمام آنها اهمّیت به شدّت بر افزایش فراوان تولید كه می‌توانست از طریق تقسیم كار به وجود آید پافشاری می‌كرد و محدودیت‌های كهنه و مستبدّانه دولت را كه مانعی برای توسعه‌ی صنعتی بود مورد حمله قرار داد.
نظریه‌ی اصلی در «ثروت ملل» این است كه هرج‌ و مرج ظاهری در بازار آزاد در مواقع همان مكانیزم تنظیم‌كننده می‌باشد كه كبه شكل خودكار نوع و میزان كالایی كه بیشتر مورد نیاز جامعه است مشخص كرده و به تولید آن منجر خواهد شد. به عنوان مثال فرض كنید كه زمینه‌ی یك كالای مورد نیاز كمبود جود داشته باشد. در این صورت قیمت آن بالا خواهد رفت و این افزایش قیمت سود بیشتری برای تولیدكننده‌ی آن كالا به ارمغان می‌آورد. قیمت بالای این كالا سایر تولیدكنندگان را ترغیب خواهد كرد كه به تولید آن كالای به خصوص رو آورند. نتیجه این امر بالا رفتن تولید و رفع كمبود كالای مورد نظر در بازار خواهد بود. از طرف دیگر عرضه‌ اضافی كالا عاملی برای رقابت بین تولید كنندگان می‌باشد كه عملاً به تنزل بهای آن كالا منجر شده و آن ا تا سطح «بهای واقعی» و یا «هزینه تولید» می‌رساند. به این ترتیب با اینكه هیچكس عالماً عامداً قصد نداشته است با رفع كمبود كالا به كمك جامعه بشتابد ولی كمبود برطرف می‌شود. طبق گفته‌ی آدام اسمیتك «هر فردی تنها در فكر منافع خویش است ولی دستی نامرئی او را به سویی هدایت می‌كند كه خود قصد آن را نداشته است. او با دنبال كردن منافع خود خیلی بیش از مواقعی كه واقعاً قصد داشته باشد منافع جامعه را تأمین می‌كند.»
البته این «دست نامرئی» اگر موانعی برسر راه رقابت آزاد وجود داشته باشد نمی‌تواند وظیفه خود را به درستی انجام دهد. اسمیت به داد و ستد آزاد اعتقاد دارد و تعرفه‌های بازرگانی بالا را به شدت زیر سؤال می‌برد. در واقع او با بسیاری از مداخلات دولت در امر دادو ستد و بازار آزاد مخالف است. اسمت مدعی است كه این گونه مداخلات همواره باعث تنزل كارائی اقتصاد شده و در نهایت به پرداخت قیمت‌ةای بیشتر از طرف عامه مردم منتج می‌شود. اسمیت واژه «عدم مداخله = سیاست اقتصاد آزاد» را ابداع نكرد ولی بیش از هر كس دیگری مفهوم آن را گسترش داد.
برخی افراد بر این عقیده‌اند كه آدام اسمیت بیشتر از منافع تجاری دفاع ‌می‌كند، ولی این نظریه صحیح نیست او به دفعات و با محكم‌ترین كلمات معاملات انحصاری را محكوم كرده و برای لغو آن پافشاری كرده است. به علاوه اسمیت درباره‌ی اعمال بازرگانی واقعی ساده‌انگار نبود. نمو‌نه‌ای از نظریه او در این باب به نقل قول از كتاب «ثروت ملل» چنین است: « كسانی كه در یك رشته بازرگانی خاص فعالیت دارند به ندرت با یكدیگر دیدار می‌كنند، ولی همین دیدارها و گفتگو‌های گاهگاهِ آنان جز توطئه علیه منافع عمومی و پیدا كردن راهی برای بالا بردن قیمت‌ها حاصلی ندارد.»
آدام اسمیت سیستم اندیشه اقتصادی خود را آنچنان مطلوب شكل داد و عرضه كرد كه تنها طی چند دهه افكار مكاتب پیشین اقتصادی به كلّی كنار گذاشته شدند. در حقیقت اسمیت تمام نكات مثبت آن مكاتب را در سیستم خود به كار گرفته و در همان حال نقایص و كمبود‌های آنها را به شكلی مدّلل وموجّه بیان می‌كندو اختلاف اسمیت از جمله بدون آنكه تغییری در چارچوب و اصول آن بدهند، ساخته و پرداخته كرده و ساختاری به وجود آوردند كه امروزه از آن به نام «اقتصاد كلاسیك» یاد می‌‌شو. اگر چه تئوری اقتصاد جدید مفاهیم و روش‌های تازه‌ای به آن افزوده است ولی این امر نتیجه طبعی همان اقتصاد كلاسیك می‌باشد. حتی تا حدّ زیادی تئوری‌های اقتصادی كارل ماركس و نه تئوری‌های سیاسی اورا می‌توان ادامه تئوری اقتصاد كلاسیك دانست.
اسمیت در «ثروت ملل» تا حدی نظریات مالتوس را در باب تراكم جمعیت پیش بینی می‌كند، امّا در حالی كه ریكاردو و كارل ماركس هر دو معتقدند كه فشار جمعیت مانع خواهد شد كه دستمزدها از سطح حداقل تأمین هزینه زیست بالاتر رود (قانون آهنین دستمزد) ولی اسمیت خاطر نشان می‌كند كه در وضعیت افزایش تولید، دستمزدها را می‌توان بالا برد. حوادث بعدی كاملاً روشن كرد كه اسمیت در نظریه خود صائب بود و نظریات ریكاردو و ماركس غلط از آب درآمد.
صرف نظر از صحت و سقم نظریات اسمیت و صرف نظر از تأثیر و نفوذ او بر نظریه‌پردازان بعدی اقتصاد، تأثیر او بر روال قانون‌گذاری و سیاست‌های دولت نكته بسیار مهمی می‌باشد. «ثروت ملل» بسیار استادانه و روشن و واضح نوشته شده و در گستره وسیعی مورد مطالعه قرار گرفته است. مباحث اسمیت علیه مداخله دولت در امور بازرگانی و داد و ستد و دفاع او از تعرفه‌های پایین و تجارت آزاد تأثیری قطعی در سیاست‌های اقتصادی دولت‌ها در خلال قرن نوزدهم داشته و در واقع تأثیر او در این گونه سیاست‌ها امروز نیز احساس می‌شود.
از آنجا كه تئوری اقتصادی از زمان اسمیت پیشرفت زیادی كرده است و از آنجا كه برخی از نظریات او دیگر كنار گذاشته شده است به سهولت می‌توان اهمیت و ارزش او را دست‌كم گرفت. اما واقعیت این است كه او بنیان‌گذار و واضع اصلی تئوری اقتصادی به عنوان یك تفكر اصولی و روشمند می‌باشد و به همین دلیل چهره‌ی بزرگی در تاریخ اندیشه بشری به شمار می‌رود.