الکسی دو توکویل یکی از مهمترین متفکران قرن نوزدهم فرانسه است. وی تاریخ‌دان، حقوق‌دان، فیلسوف، سیاست‌مدار و یکی از موسسین جامعه‌شناسی و علم سیاست امروزی بوده است. درباره او می‌گویند «توکویل برای درک جهانی نو، علوم سیاسی تازه‌ای اختراع کرده است». به‌نظر او «گردش فکر در عرصه تمدن مثل گردش خون در عرصه بدن است». گرچه او هم‌عصر دوره جامعه شناسان موسس بوده و به تحقیق و بررسی بدیع در مورد اتفاقات بزرگ غرب پرداخته است، اما کمتر او را بعنوان جامعه‌شناس معرفی کرده‌اند. یکی از مسائل اصلی مورد توجه او «دموکراسی» و «آزادی» در فرانسه بعد از انقلاب و آمریکا است که در دو کتاب مهم وی انقلاب فرانسه و رژیم پیش از آن و دو جلد تحلیل‌ دموکراسی در آمریکا بررسی شده است.



برخی از اندیشمندان، دو جریان اصلی نیمه اول قرن نوزدهم را «لیبرالیسم سیاسی توکویل» در مقابل «مارکسیسم» می‌دانند. توکویل زود درگذشت و اندیشه‌اش ناشناخته ماند اما در سالهای اخیر شاهد بازگشت به او هستیم. جامعه‌شناس برجسته‌ای چون ریمون آرون در کتابش با عنوان مراحل اساسی اندیشه در جامعه شناسی بسیار از توکویل یاد کرده، او را از بنيان‌گزاران علم جامعه‌شناسی دانسته، و وی را در کنار متفکرانی چون ارسطو، مونتسکیو، مارکس، وبر، دورکیم و پاره‌تو قرارداده است. از نظر او توکویل بیشتر ادامه‌دهنده مونتسکیو است تا جامعه‌شناسان کلاسیک. می‌گویند آرون در اواخر عمرش می‌گفت: «من توکویلی هستم و قرن نوزدهم و تحولات بعد از آن را جدال میان توکویل و مارکس میدانم».

در سال 1831 مردی فرانسوی به نام آلکسی دو توکویل، در 26 سالگی، به آمریکا آمد. در نتیجه این سفر و کشف فکری حاصل از آن او کتاب مردم سالاری در آمریکا را نوشت که نوشتاری ممتاز در باب مردم سالاری آمریکایی محسوب می شود.

برابری در شرایط اجتماعی از دید الکسی توکویل، همچون لیبرال های دوران او، واقعیتی گریز ناپذیر است، واقعیتی ناشی از مشیت الاهی، واقعیتی با مختصات این مشیت، جهانی پایدار که هر روز بیشتر از سلطه انسان می گریزد، و همه رخدادها و تمامی انسان ها در خدمت پیشرفت آن اند.

توکویل که برای تحقیق و مطالعه نظام زندان های آمریکا به آن کشور اعزام شده بود با مشاهداتی درباره آب و هوا، اخلاقیات و قوانین- ملهم از منتسکیو- به فرانسه بازگشت، و اینها همه جوهره کتاب مردم سالاری در امریکا را تشکیل می دهند.

در این کتاب ایالات متحده، گواهی است بر اینکه حکومت مردم سالار، آن گونه که واپس گرایان می پندارند، ضرورتا حاکمیت دولت ستیزی نیست، بر عکس بهترین وسیله برای تحقق برابری بین انسان هاست.

به نظر توکویل باید آزادی را در مقابل برابری، به ویژه با از بین بردن تمرکز قدرت ها تقویت کرد، این تمرکز زدایی، فرصت های مشارکت شهروندان در زندگانی مدنی را چند برابر می کند.. توکویل ایجاد نهادهای محلی را توصیه میکند، که موجب سهولت تنظیم خود به خود ساختار اجتماع خواهد شد، و این نهاد ها عبارتند از شوراهای محلی،...و انجمن ها که محدود کننده خودخواهی افرادند.

از دید توکویل برابری، فراورده جامعه ای متمرکز است که نمی تواند نسبت به خود عملی انجام دهد یا شیوه نمایندگی متناسبی با وضع خود داشته باشد.

توکویل در کتاب مردم سالاری آمریکا در باب آنچه اکثریت مردم و حقوق آنها نامیده می شود، چنین می نگارد:

این قاعده راجع به حکومت را، که اکثریت ملت حق دارد هر کار می خواهد بکند، من به عنوان قاعده ای نامشروع و نفرت انگیز می نگرم، با وجود آنکه اراده اکثریت را منشاء همه قدرت ها مید انم.

قانونی کلی وجود دارد که نه تنها اکثریت این یا آن ملت بلکه اکثریت انسان ها آن را وضع کرده اند یا دست کم پذیرفته اند و آن قانون، عدالت است. بنابراین عدالت حدود حقوق هر ملتی را تعیین میکند. ملت مانند هیئت منصفه ای است با ماموریت نمایندگی جامعه جهانی، و اجرای عدالت که قانون آن است.

توکویل با مقوله حکومت مختلط به شدت مخالف بود و آنرا توهم می نامید. او براین عقیده بوده است که حکومت مختلط نمی تواند و جود داشته باشد زیرا در هر جامعه ای سرانجام روشن می شود که یک اصل عملی بر همه اصول دیگر حاکم است.

توکویل می نویسد:...خطا در آن بود که چون همیشه منافع بزرگان را در تعارض با منافع مردم می دیدند تنها به مبارزه می اندیشیدند، به جای آنکه درباره نتایج این مبارزه یعنی جنبه مهم آن فکر کنند. هنگامی که جامعه حکومتی واقعا مختلط یعنی حکومتی داشته باشد که اصول متعارضی را به نسبت مساوی به کار بندد، سرانجام یا با انقلاب رو به رو می شود یا با انحلال.

توکویل قدرت تام را، ذ اتا خطرناک می دانست. او بر این اندیشه بود که همیشه باید برای یک قدرت اجتماعی برتر، جایگاهی فراتر از قدرت های دیگر در نظر گرفت، اما بر این باور هم بود که اگر این قدرت مانعی در راه خود ندید تا بتواند او را از حرکت باز دارد و این فرصت را به او بدهد که خود را تعدیل کند، آزادی به مخاطره خواهد افتاد.

توکویل ایراد ها و انتقادات خود را نسبت به حکومت های مردم سالار چنین بیان می کند:

...ایرادی که من اغلب به حکومت های مردم سالار، به صورتی که در ایالات متحد امریکا سازمان یافته اند می گیرم، آنگونه که بسیاری در اروپا مدعی اند، ضعف آنها نیست، بلکه برعکس قدرت مقاومت پذیر آنهاست. و آنچه از همه بیشتر موجب بیزاری من در آمریکا می شود، آزادی مفرط حاکم در آنجا نیست بلکه کمبود تضمین در برابر خودکامگی است که در آنجا دیده می شود. من نمی گویم که در حال حاضر اعمال خودکامانه در امریکا رواج بسیار دارد بلکه می گویم هیچ تضمینی در برابر خودکامگی در آنجا وجود ندارد، و علل نرمش حکومت رابیشتر باید در اوضاع و احوال و اخلاقیات جست و جو کرد تا در قوانین.

سال نگار زندگی توکویل:


· سال های1825- 1810 .تحصیلات زیر نظر آبه لوزوئور ، پیشکار سابق پدرش ،تحصیلات متوسطه درکالج شهر متز . تحصیلات حقوق در پاریس

· سال های1827-1826 .مسافرت به ایتالیا درمعیت برادرش ادوار .اقامت در سیسیل 1827 – به فرمان پادشاه به مقام بازپرس ،در ورسای منصوب می شود یعنی در محلی که پدرش از 1826 عنوان فرمانداری آن را داشت .

· سال1828. برخورد باماری موتله و نامزدی با او

· سال1830 . توکویل ، برخلاف میل باطنی خویش ،نسبت به لوئی فیلیپ سوگند یاد میکند. در این مورد به نامزدش می‌نویسد: « بالاخره سوگندیاد کردم . وجدانم به هیچ وجه سرزنشم نمی کند ،مع ذلک عمیقاً از این بابت متاثرم و این روز را جزو بدبختترین روزهای زندگی خود می‌دانم .»

· سال1831 . توکویل و دوستش گوستاو دو بومون از وزیر کشور تقاضا می کنند که به ماموریت آمریکا بروند و دستگاه تادیبی آن کشور را بررسی کنند تقاضای آنان مورد موافقت وزیر قرار می‌گیرد.

· سال های1832- 1831 .. از مه 1831 تا فوریه 1832 ،اقامت درایالت متحد ، مسافرت به سرتاسر انگلیس جدید،کبک، ایالات جنوبی ( اورلئان جدید) ،و ایالات غربی تا دریاچه‌ی میشیگان .

· سال1832. توکویل، به خاطر همدردی و همبستگی با دوستش گوستاو دو بومون که در اثر امتناع از حرف زدن درمحاکمه ای که به نظر وی نقش مدعی العموم در آن قابل دفاع نمی نمودعزل شده بود از شغل قضاوت استعفا می دهد.

· سال1833. دستگاه تأدیبی ایالات متحده وکاربرد آن درفرانسه ، همراه با ضمیمه ای در باره‌ی مستعمرات . از آقایان گ . دو بومون و آ. دو توکویل ، وکلای پاریس واعضای انجمن تاریخی پنسیلوانیا .

· سال1835 . مسافرت به انگلیس و ملاقات با ناسو ویلیام سنیور درآن کشور ،انتشار جلدهای اول و دوم دموکراسی درآمریکا ،و استقبال عظیم مردم از این کتاب مسافرت مجدد به انگلیس و ایرلند.

· سال1836. ازدواج با ماری موتله .مقاله در باره‌ی وضع اجتماعی و سیاسی فرانسه پیش از1789 وپس از آن درمجله های لندن ووست مینستر مسافرت به سوئیس ازنیمه ی ژوئیه تا نیمه ی سپتامبر .

· سال1837 .داوطلب شدن توکویل برای نخستین بار در انتخابات مجلس . وی که با وجود پیشنهاد کنت موله خویشاوند خویش از قبول حمایت دستگاه دولتی سرباز می زند در انتخابات شکست می خورد.

· سال1838 . انتخاب شدن توکویل به عضویت فرهنگستان علوم اخلاقی و سیاسی .

· سال1839. توکویل، با اکثریتی عظیم ، به سمت نمایندگی ولنی ، مقر قصر توکویل ، انتخاب می شود . وی از این تاریخ تا سال 1851 که از زندگی سیاسی کناره گیری کرد دائماً از همین ناحیه انتخاب می گردد . وی مخبر کمیسیونی می شود که لایحه‌ی مربوط به الغای بردگی در مستعمرات را پیشنهاد می کند.

· سال1840.مخبر کمیسیون پیشنهادکننده‌ی «لایحه ی قانونی اصلاح زندانها » انتشار جلدهای سوم وچهارم دموکراسی در آمریکا ، استقبال عمومی از این کتاب محدودتر از استقبال سال 1835 است .

· 1841 . انتخاب شدن توکویل به عضویت فرهنگستان فرانسه . مسافرت به الجزایر.

1842 . انتخاب شدن به سمت مشاور عمومی ایالت مانش به عنوان نماینده‌ی بخشهای سنت – مر – الگیز و مونتبورگ

· 1844 – 1842- عضویت در کمیسیون غیر پارلمانی امور آفریقا.

· 1846 . اکتبر – دسامبر . سفری دیگر به الجزایر.

· 1847. سخنگوی کمیسیون اعتبارات فوق العاده برای الجزایز . توکویل در این گزارش نظر خود را درباره ی مسئله ی الجزایر به صورت قطعی در می آورد وی نسبت به بومیان مسلمان . رویه‌ی محکمی را توصیه می کند که در ضمن رفاه آنان را نیز نادیده نگیرد ، و از دولت می خواهد استعمار اروپایی را در الجزایر به حد اعلا تشویق می کند .

· 1848 . 27 ژانویه نطق توکویل در مجلس : « من عقیده دارم که ما در این ساعت بر روی آتشفشانی به خواب رفته ایم . » 23 آوریل .. توکویل در انتخابات عمومی مجلس مؤسسان کرسی خویش را حفظ می‌کند.

· 1849 ، 2 ژوئن . توکویل وزیر امور خارجه می شود . وی آرتور دو گوبینو رابه سمت رئیس دفتر خود و بومون را به سمت سفیر فرانسه در وین انتخاب می کند.30 اکتبر ،توکویل مجبور به استعفا می شود.

· 1851-1850 . توکویل خاطرات خود را می نویسد. پس از 2 دسامبر از زندگی سیاسی کناره گیری می کند.

· 1853 . توکویل در نزدیکی تور مستقر می شود و در بایگانیهای این شهر مدارک " حوزه های مالیاتی فرانسه قبل از انقلاب " را برای اطلاع از جامعه ی « نظام قدیم » به دقت مورد مطالعه قرار می دهد .

· 1854 – ژوئن – سپتامبر و مسافرت به آلمان به منظور اطلاع از نظام فئودالی و بقایای آن در قرن نوزدهم

· 1856 . انتشار بخش اول نظام قدیم و انقلاب .
1857 . مسافرت به انگلیس برای مطالعه اسنادی در باره ی تاریخ « انقلاب فرانسه » در مراجعتش، دریا داری انگلیس یک کشتی جنگی را به عنوان احترام در اختیار او می نهد .

· 1859. مرگ توکویل در کان ، در تاریخ 16 آوریل.


منابع:

· لیبرالیسم معنا وتاریخ آن / جان سالوین شاپیرو

· لیبرالیسم در تاریخ اندیشه غرب / میکائل گاراندو

· رژیم پیشین وانقلاب / الکسی دو توکویل