لیبرالیسم بیش از هرچیز در پی طرفداری از حق مالکیت فردی بوده است . اما یکی دیگر از مواردی که از همان اغاز درا ندیشه بزرگان لیبرال بر ان تاکید شده است . ازادی بیان و یا به تعبیری ازادی مذهبی است .

اساسا لیبرالیسم در جهانی متولد شد که سیاست کاملا با مذهب درامیخته بود و قدرت سیاسی در دستان مذهب بود . ریشه تاریخی لیبرالیسم در اواخر قرن شانزدهم و با شروع جریانات رفورمیستی برای اصلاح مذهب و کاهش نفوذ ان در اجتماع باز می گردد. پس از ان در قرن هفدهم و هجدهم میلادی با رشد سریع اقتصاد و حاکم شدن اقتصاد لیبرالیسم این رابطه به شدت کاهش یافت . در این قرون و موجب قانون روحانیت مذهبی می توانست به پند و موعظه ، دعوت به گرویدن به به مذهب ، اجرای ایین های همچون غسل تعمید و ازدواج اقدام کند . تنها همان مذهب را می شد در مدارس اموخت و طبیعتا همان افراد هم می توانستند در دانشگاه راه یابند و به مقامات حکومتی و حتی نظامی برسند .

لاک معتقد بود که چون این از وظایف فرد است که به رستگاری برسد ، مقامات باید از قدرت خود برای تحلیل اعتقادات و گرایشات مذهبی استفاده کنند . وی معتقد بود که ایمان باید در قبل و باطن افراد سرچشمه داشته باشد ، واجبار در امر دین و تحمیل عقاید مذهبی به مردم نه تنها نمی تواند راهگشای اتحاد و همدلی باشد بلکه تبدیل به عاملی برای تفرقه و خشونت می شود .

لاک پیرامون تساهل مذهبی عقیده داشت که این عامل نه تنها از اعتقادات مذهبی حمایت میکند بلکه سبب یک نظم اجتماعی و سیاسی در جامعه می شود .

لاک در (نامه ای درباره تساهل) ، که هنگاه تبعید در هلند نوشته وبه سال1689 منتشرشد اینگونه نگاشته است :

(می گوییم که این یک اجتماع ازاد و ارادی انسان هاست . هیچ کس هنگام زاده شدن عضو کلیسایی نیست وگرنه مذهب پدران وپدر بزرگان ماترکی چون زمین ، به فرزندان منتقل می شد وهرکس از اغاز تولد، دین وایمانی داشت و البته از این بیهوده تر سخنی وجود ندارد . انسان طبیعتا محکوم به عضویت کلیسایی معین یا وابستگی به کلیسایی خاص نیست .)

ژان ژاک روسو ، در کتاب قرار داد اجتماعی پیرامون کیش انسان و کیش مدنی نخست عقاید خود را با این پرسش اغاز می کند :

باید ببنیم منظور از مذهب یا کیش چیست ؟

روسو چند گونه کیش می شناسد ، کیش انسان ، کیش شهروند و مسیحیت . وی درباره کیش های دیگر معتقد بود که کیش های ملی تساهل ندارند . روسو در ارتباط با محمد واسلام نیز بر این عقیده بود که او توانسته بود نظام سیاسی خود را با مذهب پیوند دهد ولی همزمان با تجزیه شدن سرزمینش، انشعاب های مذهبی هم در ان رخ داد .

روسو مذاهب را بر اساس کاربردی بودن انها بررسی میکند و نقش اجتماعی انها ، معیار او سودمند بودن است . به نظر او مذاهب را می توان بر این اساس که ایا سبب تحکیم وحدت در جامعه می شوند یا نه مورد بررسی قرار داد .

اکنون دیگر کیش ملی یگانه ای وجود ندارد و نمی تواند وجود هم داشته باشد . باید با تمام انهای که تساهل می ورزند تا انجا که احکام مذاهبشان تعارضی با انجام وظیفه شهروندان ندارد تساهل کرد. اما هرکس که جسارت ان داشته باشد که بگوید : بیرون از کلیسا رستگاری نیست ، باید از کشور بیرون رانده شود مگر انکه دولت ، کلیسا و شاهزاده ، اسقف باشد .

همه تلاش لیبرال ها بران بود تا از تعصب مذهبی که عاملی برای ایجاد خشونت در جامعه و پس زمینه ای برای ایجاد جنگ های بزرگ در اروپا شده بود جلوگیری کنند .

دراواخر قرن هفدهم و هجدهم ( عصر روشنگری ) دو جریان اصلی در لیبرالیسم برای برخورد با مذهب وجود داشت . جریان اول که بیش تر در انگلستان و امریکا بود بر این عقیده بود تا فضایی ایجاد کند که همه گرایشات مذهبی را در خود جای دهد و در واقع نوعی مدارا با مذاهب گوناگون برای همزیستی مسالمت امیز بود .

جریان دوم در فرانسه بود و براساس این عقیده متفکران فرانسوی مذهب را با خرافه و گزافه گویی یکی می دانستند و به همین جهت به مذهب و روحانیت حمله می بردند .

دیدگاه نخست که به لیبرالیسم جانبدار مذهبی شهرت دارد بیشتر در ارای لاک دیده می شد و دومی با عنوان لیبرالیسم علیه مذهب در دیدگاه ولتر و هرکدام به ترتیب در انقلاب امریکا و فرانسه به سال 1789 به اوج خود رسیدند .

در انگلستان قرن هفدهم ، رواداری مذهبی به تخفیف در مجازات هایی گفته می شد که از سوی کلیسا بر نارضیان تحمیل می شد . این قانون تنها سبب محدودیت هایی در مجازات و دادن حق عبادت به پروتستان ها بود . ولی به هیچ روی نتوانست از محدودیت های سیاسی ، تحصیلی بکاهد و حتی حقی را برای غیر مسیحیان معتبر بشناسد .

رویکرد دیگر که خواستار عدم دخالت دولت در مذهب بود ، خواست های خود را به دو گونه نمود میدادند . گروه اول که خواهان تکثر گرایی مذهبی بدون حمایت دولت از هر مذهبی بود و دیگری خواهان جدایی کامل دین و دولت بود .

پس از انقلاب امریکا ( طرح ازادی مذهبی ) که توسط جفرسون تهیه و مدیسون طرح تصویب ان در کنگره را رهبری می کرد ، پایه گذار جدایی دین و دولت در امریکا بود . بر اساس این طرح هیچ انسانی نباید وادار به حضور در هر گونه عبادت ، مکان ، یا دیر مذهبی از هر نوعی بشود و یا از ان حمایت کند .

همراه با جدایی دین و دولت از هم مسئله اقتصاد مذهبی نیز وجود داشته است که بر این اساس مالیات های به کلیسای مرکزی تعلق می گرفت . پس از انقلاب امریکا و در پی اصلاحات و رشد لیبرالیسم ابتدا قانونی تصویب شد که در ان افراد حق داشتند مالیات خود را به کلیسای دلخواه بدهند . پس از ان این قانون به سرعت گسترش و رشد پیدا کرد تا به صورت کامل حمایت مالی دولت از کلیسا قطع شد .

در جدایی دین و دولت دو منطق متفاوت وجود داشت ، ترسیم مرزها ، همانند جدایی یا تفکیک قوا، به حفظ ارزش ها ی ویژه نهاد های مختلف کمک می کند . این جدایی کمک میکند تا زندگی مذهبی از کنترل سیاسی در امان باشد و متقابلا حکومت نیز درگیر تعصبات مذهبی نشود .





منابع

نامه هایی در باب تساهل / جان لاک / ترجمه شیرزاد گلشاهی

تساهل در اندیشه غرب / ژولی سادا- ژاندرون / ترجمه عباس باقری

چرخش های لیبرالیسم / دکتر محمد توحید فام

قدرت ازادی / پل استار / ترجمه فریدون مجلسی

قرارداد اجتماعی / ژان ژاک روسو / ترجمه مرتضی کلانتریان