اصطلاح جهان سوم طی چند دهه اخیر یکی از رایجترین عناوین برای گروه بزرگی از کشور های جهان در اسیا ، افریقا و امریکای لاتین بوده است . درسال1952 اولین بار الفرد سووی جمعیت شناس و اقتصاد دان فرانسوی اصطلاح جهان سوم را برای طبقه بندی بهتر کشورها ازدوبلوک شرق وغرب استفاده کرد . پس از پایان جنگ جهانی دوم و اتمام دوره استعماری نگاه ها به سوی کشور های متوجه شد که از لحاظ اقتصادی ، سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی دچار مشکلات عظیم هستند .

در طی دو هه 1950 و 1960 اصطلاح نوسازی در ایالات متحده به منظور مطالعه و پژوهش در باره کشور های موسوم به جهان سوم انجام گرفته است. اکثریت کشورهای جهان سوم در مشخصه های اقتصادی وضعیتی دوگانه دارند ، بخشی از ان با اقتصاد جهانی هماهنگ شده است و بخش دیگر که معمولا بخش عظیم تر ان نیز هست دارای خصوصیات ماقبل سرمایه داری یاسنتی است . عقب ماندگی در همه زیر ساخت های اقتصادی از جمله اموزش وپرورش ، شبکه های حمل و نقل و ارتباطی ،انرژی و صنایع استخراجی و کشاورزی مشهود است . بخش کشاورزی که در مجموع عقب مانده ترین بخش کشور های جهان سوم می باشد که از ریشه ای ترین عوامل توسعه نیافتگی این کشور های می باشد که البته ارتباط تنگاتنگی با نظام های سیاسی انها دارد .
وضعیت تملک اب همواره به عنوان یکی از عوامل شکل گیری استبداد و عقب ماندگی در این کشور ها بوده است . حکومت به دنبال تملک اب مالکیت زمین را دراختیار گرفته وفتوحات نیز این توسعه طلبی ارضی را تقویت می نمودند ، که این در مجموع شاه را قدرتمند میساخت . لشکر کشی ها و جنگ های تاریخی و تهاجم کشور ها به یکدیگر به ویژه در اسیا همواره باتخریب سیستم ابرسانی توسط مهاجمین برای بدست گرفتن قدرت همراه بوده است .
گسترش صنایع استخراجی به عنوان پیشرفته ترین بخش در کشور های توسعه نیافته چیزی جز تخلیه منابع طبیعی و وابستگی هرچه بیشتر به اقتصاد خارجی برای انها به همراه نیاورد. تسلط شرکت های خارجی به صورت مستقیم و یا اعطای وام های بزرگ اقتصاد کشور های جهان سوم را به طور کامل فلج و وابسته کرد . نبود برنامه های اموزشی همزمان با کاهش مرگ و میر به دلیل بهبود اوضاع درمان وپایان جنگ های بزرگ سبب افزایش جمعیت بی سابقه شد . هجوم گسترده به سمت شهرها به ویژه پایتخت ها سبب پدیده ماکروسفالی برای اکثر کشور های جهان سوم شد .
هرچند که توجه به کشور های توسعه نیافته از لحاظ ویژگی های سیاسی سابقه طولانی دارد اما به طور مشخص می توان نیمه دوم قرن بیستم را سراغاز نظریه های نوسازی برای کشورهای جهان سوم دانست . شناخت کشورهای توسعه یافته ، ارتباط با انها و نفوذ هر چه بیشتر این دو در هم سبب اغاز بحث های روشنفکری پیرامون سنت و مدرنیته به عنوان کلید توسعه می باشد .
به دنبال گسترش ایده های توسعه برای جهان سوم طرح ها و الگو های متفاوتی ارائه شد .جامعه ای موفق تراست که محتوا و زیر بنای سیاسی ان از شکل سیاسی ان سریعترعمل کند ، اصل محتواست. اما توسعه سیاسی به دلایل مختلف از جمله پیچیدگی های ان و کیفی بودن ان بسیار دشوار است . تحولات اقتصادی تابعی از تحولات سیاسی هستند بنابراین توسعه در همه ابعاد ان نیازمند توسعه سیاسی است و تنها در این صورت است که توسعه ای پایدار و موفقیت امیز حاصل می شود .
دانیل لرنر یکی از اولین نظریات نوسازی سیاسی را در اواخر دهه 1950 ارائه کرد در کتاب معروف خود ، زوال جامعه سنتی ، ظهور نهادها و رفتارهای سیاسی جدید نظیر پارلمان ، قانون و رفتارهایعقلانی و معطوف با قانون را در گروی ظهور شخصیت مدرن میداند ولرنر مهمترین الگویی که برای نوسازی ارائه می دهد دموکراسی لیبرال است .
ادوارد شیلز در کتاب خود ، توسعه سیاسی در کشور های جدید ، که در سال 1962 منتشر کرد با تاکید بر تمایز جوامع سنتی و مدرن درصدد توضیح ویژگی های سیاسی جوامع سنتی بر امد . از دیدگاه وی در میان این جوامع تمایل به سمت پذیرش راه سنتی یعنی انچه که گذشتگان بر ان تاکید داشتند وجود دارد . وی معتقد بود تبارگرایی موجود در این جوامع در حوزه سیاست به صورت قبیله گرایی و نظام های سیاسی سلطنتی موروثی جلوه گر می شود . شیلز نیز همچون لرنر به دموکراسی لیبرال به عنوان تنها راه پیشرفت جهان سوم معتقد بود .
یکی از مهم ترین شاخص هایی که بر ان تاکید می شود فردگرایی است . اهمیت دادن به انسان ها به عنوان فرد تا هنگامی که صاحب شخصیت و فکر خلاق شوند . توسعه سیاسی تنهازمانی حاصل می شود که هرفرد به عنوان مهمترین واحد ان به اگاهی نسبت به خود دست یافته باشد و دارای اعتماد و خود باوری باشد.
نظریه دموکراسی لیبرال طی پرداختن به اصل ازادی ، ((فرد )) را مورد تاکید قرار داد . اندیشه های متفکرین سیاسی مطرح چون هابز و لاک نیز در طرح هرچه بیشتر فرد سهیم بودند . درحالیکه هابز انسان ها را به عنوان افراد صاحب حقوق شهروندی در برابر دولت تصویر می کرد، لاک معتقد بود که حیات، ازادی ، و مالکیت حقوق لاینفک وغیر قابل انتقال انسان محسوب می شوند . و دولت برای حمایت از این حقوق به وجود امده است . این فرد گرایی و این مفهوم از حقوق فردی بود که هسته اصلی مفهوم لیبرال را ازدموکراسی شکل بخشید .جدا از اینکه ارزش های دموکراسی لیبرال از راه قرارداداجتماعی توجیه می شوند یا از راه مطلوبیت اجتماعی منافع فرد برتر ازمنافع جمع شد.
دموکراسی های پوشالی و غیر لیبرالی که در انتها چیزی جز زوال و نابودی ودیکتاتوری را به همراه نیاورد سرزمین هایی که پیش از ساختن نهاد لیبرال به دموکراسی روی اوردند ، گرجستان ، قرقیزستان، ارژانتین ، ونزوئلا نمونه این کشور ها هستند . موضوع لیبرالیسم محدود کردن قدرت است وموضوع دموکراسی انباشتگی قدرت و استفاده از ان . کشور های توسعه نیافته که هر روز درگیر انقلاب ها ، کودتاها و ریزش نظام های سیاسی هستند باید در جهت برقراری ثبات سیاسی پیش روند .
تروریسم ، جلوه خشونت امیز بنیادگرایی درجهان سوم به ویژه در جهان عرب فاصله است میان دولت های اقتدار گرا وحکومت های غیرلیبرالی . هیچ یک از این دو زمینه ساز رشد لیبرال دموکراسی نمی تواند باشد . جنگ و ستیز میان این دو سبب تندروی ها و خشونت ها دراین سرزمین هاست که سبب سرکوبگری بیشترحکومت نیز می شود . ادامه این ستیز در کشور های جهان سوم گریبان گیر همه بخش های کشور شده است فلج اقتصادی ، از بین بردن نهاد های اجتماعی ، فقرروشنفکری .
کار اصلاحات در جهان سوم باید بر عهده خود ملت های منطقه باشد ، هیچ کس بدون جستجو و موفقیت خود مردم منطقه کاری کند که لیبرالیسم و دموکراسی در این جوامع ریشه بگیرد ، مشکل جهان سوم در حال حاضر نبود دموکراسی نیست بلکه هدف لیبرالیسم قانون سالاراست .
فراموش نباید کرد دموکراسی وانتخابات ازاد را می توان به یک کشور تحمیلکرد اما پیش بردن یک جامعه به سمت لیبرالیسم قانون سالار مشکل تر است . فرایند لیبرالیزاسیون و دموکراتیزاسیون واقعی که انتخابات ازاد تنها بخشی از ان است فرایندی است تدریجی و بلند مدت .


منابع :
مسائل اقتصادی – سیاسی جهان سوم / احمد ساعی
عقلانیت و اینده توسعه یافتگی ایران / محمود سریع القلم
گذر جامعه سنتی نوسازی خاور میانه / دانیل لرنر / ترجمه غلامرضا خواجه سروی