سیاست پدر و مادر می خواهد

گروه های مخالفان اگر بجای اولویت دادن به قدرت سیاسی دور تر اندکی در پی اعتبار اخلاقی در دسترس ترباشند در چشم دوست و دشمن بهتر جلوه خواهند کرد. اعتبار اخلاقی در اینجا به معنی متفاوت بودن هر چه بیشتر از روحیه بسیجی و حزب اللهی است


زبان فارسی در ضرب المثل های ویرانگر خود، ویرانگر فرهنگ و جامعه، ضرب المثل است: من نوکر بادمجان نیستم؛ دستی که به دندان نتوان برد ببوس؛ هر که در است ما دالانیم؛ سیلی نقد به از حلوای نسیه است؛ ما با کسی شیر نخورده ایم؛ دیگی که به سر من نجوشد ... مردم ما برای آنکه اخلاق و استواری منش (کاراکتر) را از زندگی خود بیرون ببرند از این دستور عمل های جایگرفته در ژرفای فرهنگ و روان ایرانی فراوان دارند. از این میان "سیاست پدر و مادر ندارد" یکی از خطرناک ترین و رایج ترین است. سیاست که از جمله ریشه در فرهنگ دارد، اخلاق و فرهنگ و جامعه را می سازد و پیداست از سیاستی که پدر و مادر ندارد، یعنی در یک خلاء اخلاقی ورزیده می شود، چه در می آید. (عوامل اقتصادی و نفوذ خارجی در شکل دادن سیاست موضوع دیگری است.)
ما ناپاکی و دروغ را در سیاست خود مسلم می گیریم زیرا در زندگی شخصی نیز پیمان شکنی و دوروئی را از مقوله زرنگی می شماریم. تنها سیاست ما نیست که پدر و مادر ندارد. تا هنگامی که زرنگی در تعبیر زشت خود برای ما فضیلتی باشد به عنوان یک جامعه محکوم به تحمل شرایطی هستیم که جامعه هائی با زرنگی کمتر و خردمندی بیشتر لحظه ای زیربارش نمی روند. اما در اینجا سخن از درس بیهوده اخلاق نیست.
بن بست سیاست ایران را می باید از جائی گشود یا آغاز به گشودن کرد. بن بست سیاست به این معنی است که انرژی اجتماعی بجای ساختن و پیش رفتن در رکود و ویرانگری و واپس رفتن صرف شود.؛ نیرو ها بجای آنکه برهم انباشته شوند یکدیگر را خنثی کنند؛ موفقیت و پیش افتادن تحمل نشود. این بن بست در تمامیتش، در سطح جامعه، چنان گسترده و ژرف است که دستی هم به آن نمی توان زد. ما ناگزیریم از جای کوچک تر آغاز کنیم ــ از اجتماع کوچک سیاسی تبعیدی. سبب آن است که اجتماع تبعیدی آزاد ترین بخش جامعه ایرانی است، هم از سرکوبگری رژیم، هم از رقابت برسر پول و مقام. این هردو به او آزادی عملی می دهد که دگرگونی رویکرد را آسان تر می کند. اگر ما بتوانیم اندکی اولویت را از پویش قدرت به عامل اخلاقی بدهیم به پدید آمدن یک فرهنگ سیاسی تازه کمک خواهیم کرد که جامعه بزرگ تر ایرانی را نیز به کار خواهد آمد.
کسانی می توانند این سخن درست را تکرار کنند که سیاست بی قدرت معنی ندارد، ولی اجتماع سیاسی تبعیدی با سیاست قدرت به جائی نرسیده است و نمی تواند برسد ــ به این دلیل ساده که قدرت در ایران است و او در ایران نیست. در بحثی از بیهودگی پویش قدرت و بیرون آمدن از سودای پیش افتادن یا واپس ماندن، یکی از دوستان چپ اعتراض کرد که فلان شخصیت اگر حتی راه برود برایش تبلیغی است. ولی در اینهمه سال ها و با اینهمه تبلیغ ها باز ما همگان در کجائیم؟ حتی یک نام مشهور در این دورافتادگی از صحنه واقعی، تا اندازه معینی کار می کند. از این گذشته اگر پای پیش افتادن نیز در میان باشد بیرون آمدن از فضای راکد بیست سی ساله گذشته استراتژی بهتری خواهد بود. گروه های مخالفان اگر بجای اولویت دادن به قدرت سیاسی دور تر اندکی در پی اعتبار اخلاقی در دسترس ترباشند در چشم دوست و دشمن بهتر جلوه خواهند کرد. اعتبار اخلاقی در اینجا به معنی متفاوت بودن هر چه بیشتر از روحیه بسیجی و حزب اللهی است که گوئی همه پلیدی فرهنگ و سیاست و جامعه را در خود آورده است.

* * *
زمینه اصلی دگرگونی در سیاست و فرهنگ، رویکرد به دگراندیشان است ــ همان دشمنان پیشین که برای شکست دادنشان از حقوق بشر تا خود انسانیت، و از مصلحت ملی تا سود شخصی را می شد فدا کرد. رویکرد تازه ای که زمانش رسیده پذیرفتن و گزاردن حق دیگران به اندازه حق خویش است ــ اختلاف عقیده را به عنوان واقعیت زندگی پذیرفتن، ارج گفتار درست و کردار بجا را از هر سو باشد دانستن، و ادب سیاسی را رعایت کردن ــ در یک کلام از فضای قبیله ای به سپهر شهروندی درآمدن.
آنچه گروه های بزرگی از ایرانیان فرهیخته و با انگیزه در بیرون ایران می کنند نموداری از نظامی است که به جای جمهوری اسلامی می خواهند. ما فردا در ایران خیال داریم در چه نظام سیاسی (که با شکل حکومت پادشاهی یا جمهوری فرق دارد) بسر بریم؟ آیا کسان را به سبب گذشته سیاسی شان به زندان می اندازیم؟ آیا سازمان های سیاسی مخالف خود را غیر قانونی می کنیم و راه فعالیت سیاسی را بر آنها می بندیم یا به مخالفان خود به اندازه خودمان آزادی سخن می دهیم؟ آیا به "هرکس یک رای یکبار" اعتقاد داریم یا می پذیریم که مردم می توانند نظر خود را تغییر دهند و آنکه امروز اکثریت دارد می تواند فردا در اقلیت بیفتد و اقلیت می باید امکان آن را بیابد که اکثریت شود؟ آیا فردا می خواهیم 28 مرداد یا 22 بهمن را همچون سند محکومیت بکاربریم و بهانه بی بهره ساختن کسان از حقوق مدنی سازیم؟ (فراموش نمی باید کرد که 22 بهمن هم هست، اگرچه به اندازه رویداد دیگر به رخ کشیده نمی شود.)
نیاز به تذکر ندارد که در آزاد منش ترین کشور ها نیز گروه های فاشیستی و تروریستی که درکنار دشمن با میهن خود جنگیده اند و از این ارباب بیگانه به خدمت آن ارباب بیگانه در می آیند، همچنانکه گروه های مسلح، اجازه فعالیت سیاسی ندارند و از مقوله ما بیرون اند.
در باره آثار پردامنه این سیاست تازه که می خواهد پاره ای کمبود های بنیادی جامعه سیاسی ایران را برطرف سازد مبالغه نمی توان کرد. حتی جامعه ای فرو رفته در نیهیلیسم را، که اندک اندک وصف حال ایران است، می توان با نشان دادن سرمشق های والائی بهتر کرد. بی اعتقادی و ناراستی و بی انصافی پردامنه با خود تشنگی به خلافش را می آورد. از همین روست که شرافتمندی و درستی و پابندی به اصول در میان ایرانیان بیش از جامعه های سالم تر ستایش انگیز است. می توان از جاهائی که وسوسه زیر پا گذاشتن ارزش های اخلاقی کمتر است، جائی که ما هستیم، آغاز کرد. اگر ما گوشه کوچکی راهم از سیاست ایران پاک تر کنیم تحول بزرگی خواهد بود زیرا نشان می دهد که ما نیز می توانیم هر چه را در جای خودش بگذاریم، هر اختلاف را تا دشمنی نبریم، و گاه توافق کنیم که موافقت نکنیم و در جاهای مهم تر همراه باشیم. گذاشتن چنان سرمشق عملی، بزرگ ترین خدمتی است که سیاستگران تبعیدی می توانند به بهکرد سیاست ایران بکنند.