تنها روزی كه مایه كشمكش نیست

” اگر پدرم زنده می بود چند هفته ای دیگر نود و پنجمین سالروزش را جشن می گرفتیم .او با تفاوت چند ”هفته همسال انقلاب مشروطه بود كه در این روزها گروههائی از ما نود و پنجمین سالروزش را گرامی ”می داریم. "گروههائی از ما" جز اقلیبی را دربر نمی گیرد. دیگران با بی اعتنائی می گذرند. ولی پیش از ”اینها به انقلاب مشروطه به دیده دیگری نگریسته می شد. انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی سال ٥٧/ 78 ”تنها روزی بود كه تقریبا سراسر طیف سیاسی ایران بر آن به نوعی همرائی ، هر كس به تعبیر خود ، ”رسیده بود. روز چهارده مرداد برای هرگروه ، یادآور چیزی دیگر بود ولی دست كم روزی بود كه ”بسیاری ، هركدام به دلائل خود ، به یادش می افتادند. ”

” پادشاهی فرمانروا كه در تمركز اقتدار حكومتی و یكی انگاشتن خود و كشور - در یك بافتار ( كانتكست) ””"مدرن" به معنای سده نوزدهمی و بناپارتی آن - از سلطنت سنتی قاجار در می گذشت ، زیرا اسبابش را ”بیشتر می داشت، بخش بزرگی از مشروعیت خود را از انقلاب مشروطه و قانون اساسی آن می گرفت. ”هرچه بود، برافتادن قاجار و برپائی پهلوی در چهار چوب قانون آن قانون اساسی روی داده بود. اما ”مشروعیت در آن دوران اساسا به اجرای پیروزمندانه برنامه ترقیخواهانه انقلاب مشروطه بستگی ”می داشت و در زمانهائی كه كارها خوب پیش می رفت - نیم بیشتر آن شش دهه - نیازی جز به ظواهر ”قانون اساسی مشروطه نمی گذاشت. در سالهای آخر كه كار از همیشه بدتر شد و می پنداشتند از همه وقت ”بهتر است دیگر احترام ظواهر نیز برافتاد. با اینهمه مشروطه به عنوان یك آرمان و برنامه عمل ”ناسیونالیست ترقیخواه تا پایان ،گفتمان ”‎ discourse ‎اصلی پادشاهی پهلوی ماند. ”

” در صف مخالفان بیشمار و گوناگون پادشاهی نیز انقلاب مشروطه ارج خود را می داشت. از هواداران ”مصدق كه تا پیش از آغاز كیش شخصیت مصدق اصلا به مشروطه خواهی شناخته می شدند تا چپگرایان ”، گروهی جز اسلامیان و "جهان سومی" های همفكرشان ، نبود كه مشروطه را دست كم به عنوان پایه ”گفتمان سیاسی خود نینگارد. این نگهداری جانب مشروطه به اندازه ای بودكه سخت ترین حمله هابه ”پادشاهی پهلوی از موضع مشروطه صورت می گرفت - چرا پادشاه قانون اساسی را زیرپا می گذارد ؟ ”تنهادر ماههای پایانی رژیم پادشاهی بود كه گفتمان سیاسی ناگهان از مشروطه تهی شد و اسلام جای آن را ”و هرچه دیگر را گرفت. در آن انقلاب وارونگی آدمها و مواضع و ارزشها ،كه به دگرگونی ، لكه ارتجاع ”زد و آرمانگرائی را به پارگین غیرانسانی ترین غرائزی كه جامعه ما بر آن قادر بود انداخت ، مشروطه ”دشنام شد و فراموش شد. ”

” پیش از انقلاب اسلامی نیز هرگروهی روزهای مهمتر خود را می داشت. مصدقیها زادروز مصدق را ”داشتند ؛ چپگرایان سیاهكل و ١۶ آذر را. دیگران ۲١ آذر و جمهوری سنندج را كه زیر سرنیزه روسها یك ”سالی پائیده بود. اما برای بیشترشان ١٤ مرداد نیز دركنار بقیه شایسته یادآوری می بود. این توجه به ”انقلاب مشروطه ، چنانكه اشاره شداز اهیت خود آن سرچشمه نمی گرفت ؛ سلاحی بود كه می شد برضد ”پادشاه بكاربرد. اگر با زوال پادشاهی ، مشروطه نیز در یاد مخالفان پادشاهی زوال یافت از همین جا بود. ”در فضائی كه هرچه از روح و معنای مشروطه دورتر می افتاد ، چه مصرفی برای سلاحی كه دیگر ”كسی را نمی شد با آن زد ؟”

‎* * *‎

” آن انقلاب وارونگی همه چیز ، البته بزودی از یك سو در حكومت اسلامی فرو رفت و از سوی دیگر در ”بیداری بر كابوس ملی چشم گشود. از انقلاب سیاسی ، سركوبگری و تاراجش ماند و از انقلاب اندیشگی، ”بازاندیشی و بازنگری در همه چیز از جمله مشروطه و معانی آن برای زمان خودش و برای زمان ما ”نكته مركزی در این بازاندیشی ، دریافت تازه ای از مدرنیته ( تجدد یا نوگری به معنی دگرگونی فرهنگ ”و نظام ارزشها) بوده است. از دهه چهل / شصت كه تاریك اندیشی ، رنگ آزادیخواهی و ضد امپریالیستی ”گرفت ویرانگرترین گرایش در جامعه نیمه سواد "انتلكتوئلی" ایران ، تجدد ستیزی و ضد انتلكتوالیسم بوده ”است كه روی دیگر خود را در بالاترین بارگاه قدرت می یافت. هنوز رگه های نیرومند این گرایش را ”در آریاپرستان و هواداران اصلاح نشده بازگشت به گذشته می توان دید كه اگر تیز تر به خود بنگرند از ”همانندی شان با حزب الله یا واپسماندگان دیگر در این زمینه خشنود نخواهند شد. ”

” تجدد ستیزی با ساختن راه و كارخانه و دانشگاه ناسازگاری ندارد. سردار بساز و بفروشان در رودهن نیز ”دانشگاه برپاكرد ( در این مورد اصطلاح عامیانه تر "دانشگاه زد" بهتر منظور را می رساند. ) آل احمد ”با وارد كردن ماشین مخالفتی نداشت و خمینی كه می خواست از طالبان فیضیه پزشگ بسازد ، یك ”درمانگاه كامل قلب از پیشرفته ترین موسسات پزشگی برای خود وارد كرده بود. از خیل انبوه تجدد ”ستیزان ، گرایش مهمتر یعنی مذهبیان ، با نوسازندگی ( مدرنیزاسیون ) فرهنگ و نظام ارزشها و نه ”اسباب مادی تجدد در پیكار بودند. گرایش دیگر و كم اهمیت تر تجدد ستیز - كه نبرد سیاسی و فرهنگی را ”به آن اولی باخت - نوسازندگی فرهنگ و نظام ارزشها را در راه توسعه غیر سرمایه داری می جست كه ”تاریك اندیشی تازه ای را بجای اسلام سیاسی و حكومتی می گذاشت. ”

” نگرش تازه به تجدد و مسئله تجدد ایران ، چنانكه می باید ، از كشاكشهای سیاسی متداول فراتر می رود. ”عرصه آن، رقابت چپ و راست یا بحث خسته كننده پادشاهی و جمهوری نیست. دگرگون كردن نگرش ”قضا و قدری قرون وسطائی ، رویكرد ( اتی تود ) كنش پذیر ( پاسیو ) و غیرمسئول انسان در جامعه و ”جهان هستی ، و فرهنگ سیاسی استبدادی و بی مدارای برخاسته از تفكر دینی - در جامه مذهب باشد یا ”مسلك - كه "لیبرال" و "دمكرات" و دیكتاتور نمی شناسد ، مساله و میدان مشترك همه آنهاست. ”
” ”
” از اینجاست كه انقلاب اسلامی به زنده كردن مشروطه كمك كرد. انقلابی كه در صورت و معنی برضد ”مشروطه بود در ناهنگامی ( آناكرونیسم ) خود ، پیشرس بودن انقلاب مشروطه را نشان داد. فرو نشستن ”تب تند انقلابی ، واقعیتهای جامعه ای را كه در اصل تفاوت نمی كرد چه حكومتی داشته باشد ، بر سر ”ظاهر بینانی كوبید كه بیش از چشمان بینا دلهای پركین داشتند. جامعه ایرانی در آن سال بد اختر برای یك ”انقلاب مشروطه دوم سزاواری بیشتری می داشت و اگر مخالفان رژیم آن روز ، از همان محدودیتهای ”هراس آور رنج نمی بردند، ١٩٧۸ می توانست بی دشواری زیاد ١٩٠۶ را درصورت تازه اش تكرار ”كند. در ٥٧/78 نیز یك پادشاهی به بن بست رسیده و پادشاه رو به مرگ ، آماده بلكه مشتاق می بود قدرت ”را به مشروطه خواهان ( كه نسلشان منقرض شده بود ) بسپارد. ”

‎* * *‎

” درباره دامنه گسترده آرمانهای مشروطه خواهان كه برنامه ای برای رساندن ایران به پای پیشرفته ترین ”كشورهای اروپائی از روی نمونه آن كشورها می بود بیش از آن گفته ایم كه در اینجا تكرار شود. مسئله ”مشروطه خواهانی كه در ادبیات دست دوم روشنرائی باختری غوته می خوردند صنعت اروپا و بهمان ”اندازه و بیش از آن ، "معارف اروپائی" می بود - گسستن از آموزه ( دكترین ) ها و آموزشهای سنتی. ”سازشهای سیاسی پدران مشروطه و امتیازاتی كه زیر تهدید های امپریالیستی به دربار و آخوندها دادند ”پیام مشروطه را خدشه دار نمی سازد ؛ در عمل ، مشروطه در همه هفتاد سال خود مصالحه شد. كسانی ”می توانند از موضع گمراه "پسامدرن" به روشنرائی و ارزشهای دمكراتیك و ترقیخواهانه برآمده از آن ”بتازند. برای مشروطه خواهان از لحاظ نظری ، آزادی و ترقی چون و چرا برنمی داشت. برای بیشتر ما ”نیز چنین است. ”

” از آنچه در جهان اندیشه ایران ، چه در بیرون و چه درون ، چه راست و چپ و چه مذهبی می گذرد ، ”درمیان همه آنها كه می كوشند از زندان عادت و فشار همگنان بیرون بزنند ، این باریك شدن بر مسئله ”تجدد و توسعه را می توان دید. اگر دیروز عرفیگرایان ماركسیست ،حكومت مذهبی می خواستند امروز ”روحانیان دست دركار حكومت مذهبی - دست كم تا این اواخر - حكومت عرفیگرا ( سكولار ) می خواهند. ”اگر دیروز ترقیخواهان اقتدارگرا مردم واپسمانده را با زور حكومت پیش می راندند امروز زور مردم را ”برای پیشراندن حكومت- برای رهاندنش از فساد و ركود مضمر در آن، در هر حكومتی، لازم می شمرند. ”

” بی تردید این روی آوردن _كه با "رویكرد" تفاوت دارد - به تجدد در معنی اروپائیش ، ( خردگرائی ، ”انسانگرائی ، عرفیگرائی ) كه با تعاریف نیمه كاره و من در آوردی این صد ساله یكی نیست ، نه در همه ”جا درست فهمیده است ، نه صمیمانه است. هنوز در همه جا آن گام آخر را برنداشته اند كه برای نوشدن ”می باید چیز دیگری شد ؛ و تجدد یك معنی ، همان معنی كهنه نشدنی اروپائی ، بیشتر ندارد ؛ اگر چه ”كاربردها و استراتژیهایش گوناگون است. هنوز كسانی می خواهند چرخ را اختراع كنند ( انسان نوین به ”بهتر كردن چرخ می اندیشد. ) دیگرانی نیز صرفا به پیروی گفتمان غالب ، از تجدد دم می زنند. اما پس ”از صد سال تجربه شكست خورده بومیگرائی (”nativism ‎” ، راه حلهای بومی دگرگون شدن برای همانگونه ”ماندن بهتر و بیشتر ) آن گام آخر ناچار برداشته خواهد شد. سخن درست تقی زاده نود سالی زودتر بود : ”ما می باید اروپائی شویم. ”

” اروپائی شدن با فرنگی مآبی یكی نیست ولی از آن می گذرد. نمی توان از مردمی كه نخست با جلوه های ”مادی یك تمدن برتر آشنا می شوند انتظار داشت كه بی فاصله به ژرفای انتلكتوئل و فلسفی آن پی برند. ”ژاپنیها نیز كه به عنوان نمونه كامیاب نوسازندگی و تجدد شناخته می شوند در نخستین دهه های انقلاب ””"می جی" فرنگی مآب بودند. آن روشنفكران ایرانی كه فریاد نكوهش فرنگی مآبی را سردادند بایست خود ”را نكوهش می كردند. روشنفكران ژاپنی در همان چند دهه هزاران كتاب اساسی فرهنگ اروپائی را ”ترجمه كردند. ما چند دهه برای "سیر حكمت در اروپا" صبركردیم و هنوز بیشتر آن چند هزار ترچمه ”ژاپنیان به فارسی در نیامده است.برای زیستن در سده بیست و یكم - و نه صرفا بسربردن در آن - راه ”دیگری نداریم كه پانصد سال تلاش اروپا را برای دگرگون شدن ، و نه به منظور دفاع از قرون وسطای ”خودمان ، با سرعتی كه می توانیم بسپریم.”

” تجربه صد و بیست ساله ما با تجدد ، دلائل دشواری كار را نشان داده است - مهمترینش نداشتن دلیری ”درخور دشواری؛ رسیدن از ایمان و یقین و عادت و سنت به خردگرائی و شك رهاننده كه پایه آن است ؛ ”گذاشتن فردانسانی و حقوق طبیعی او ،كه زن و مرد و آزاد و بنده و سیاه و سفید و مومن و غیرمومن ”نمی شناسد در مركز زندگی اجتماعی ؛ جدا كردن باورهای دینی - مسلكی - از قدرت حكومتی ، برای ”مردمی با موانع فرهنگی و سیاسی ما دلیری بیش از آنچه داشته ایم می خواهد. ما به آنجا رسیده ایم كه ”اندیشه را فردی و سیاست را همگانی كنیم - درست برعكس آنچه در همه تاریخ خود كرده ایم .”

” و آنها كه از روی ملاحظات دیگر به پیروی افتاده اند خوددلیلی بر پیروزی نهائی گفتمان تجدد هستند. ”همگان همیشه بر یك گونه نمی اندیشند ولی اگر همگان یا نزدیك به همگان ، بر یك موج فكری باشند ”برتری آن فراهم شده است. امروز تنها واپسین پاسداران "ارزشهای اصیل" در پناه "پاسداران" از بحث ”تجدد بیرونند. نیرومند ترین صداهای تاریك اندیشی انقلاب اسلامی ، كسانی كه با سلاحهای برگرفته از ”فلسفه اروپائی صلای بنیادگرائی سر می دادند ، به این گفتمان پیوسته اند و راهی به بیرون از معمای ”فلسفی ، و اخلاقی خود ، می جویند. كندوكاو درباره راستگوئی آنان بیهوده است. پاره ای از آنان احتمالا ”بیست و چند سال پیش نیز همرنگ جماعت می بودند. عمده آن است كه رنگ جماعت دیگر شده است. ”

‎* * *‎

” اینهمه را ما با جنبشی آغازكردیم كه از صد و بیست سالی پیش در تهران ، در تبریز ، و در اجتماعات ”ایرانی قفقاز و استامبول و قاهره سرگرفت و نود و پنچ سال پیش به صدور فرمان مشروطیت و قانون ”اساسی انجامید. عنوان آن قانون "در تشكیل مجلس شورای ملی" بود و اعتبارنامه دمكراتیك آن موئی هم ”برنمی دارد. برخلاف متمم قانون اساسی سال ١٩٠٧ در آن هیچ امتیازی به شاه و آخوندها داده نشده است. ”شاهكاری است نه تنها در نثر فارسی آن زمان بلكه در نظم فكری و دید عملی ( یكی از بهترین نمونه ”هایش نظام انتخاباتی "غیر دمكراتیك" اصنافی كه چاره كارسازی برای جلوگیری از افتادن مجلس بدست ”خانها و زمینداران بزرگ می بود و "دمكراتها"ی زمان در نافهمی و عوامفریبی شان تغییرش دادند. ) ”

” مهم نیست كه ایران در آن مرحله توسعه نتوانست به آرمانهای مشروطه برسد و مشروطه خواهان تازه ”كار در زیر بار واپسماندگی چند صد ساله گام به گام از آرمانهای خود پس نشستند. خود آن جنبش و ریشه ”هائی كه ، نه چندان ژرف ، در جامعه ایرانی دوانید از شگفتیهای روزگار بود. مهم آن است كه انقلاب ”مشروطه روی داد و دیگر ذهن ایرانی را رها نكرد و با همه ناتمامیها ، ایران را به راه برگشت ناپذیر ”تجدد انداخت. مهم آن است كه ما یك برگ پرافتخار دیگر بر تاریخ خود افزودیم ؛ یك ارجاع ( رفرانس ) ”دیگر كه نسل پشت نسل ایرانی را پیش رانده است و در شوربختیها نگه داشته است. ”
” ”
” نازش به این تاریخ در اینجا از مقوله خودستائی و احساس برتری نیست ؛ در سودمندی عملی آن است. ”تاریخ ما بزرگترین مایه نیرومندی ملی ماست - بیش از بسیاری دیگر. این تاریخی است كه ما ، بر ”خلاف همسایه شمال باختری مان ، خود اختراع نكرده ایم ؛ دیگران بوده اند كه به جهانیان و خود ما ”شناسانده اند و هنوز می شناسانند. یك روزنامه نگار ( كه نیاوردن نامش در این ستون شاید بیشتر به ”سودش باشد ) دو هفته ای پیش در روزنامه ای در تهران درباره سیاست فرهنگی رژیم مصاحبه ای كرده ”است. درونمایه ( تم ) مصاحبه بی هویت شدن جوانان ایرانی است زیرا رژیم اسلامی كوشیده است گذشته ”ایران را از دور و نزدیك ، سیاه كند و جوانان را از گذشته شان ببرد و چون چیز قابلی نیز بجایش نبوده ”است جوانان ایرانی نمی دانند كیستند و به چه می باید سربلند باشند ( ما ایرانیان ، حتا آخوندها ، دست ”تركها و عربها را در جعل و پس و پیش كردن تاریخ نداریم و تاریخ اسلام هرگز بجای تاریخ ایران ”ننشست. ) ”

” مصاحبه كننده آنگاه به نتایج بررسیهای یك خانم ایرانشناس آلمانی اشاره می كند كه بیست هزار لوح گلین ”تخت جمشید را خوانده است ( آن "روشنفكر" پیشوای فكری یك دو نسل روشنفكران قماش خودش كه به ”خاورشناسان می تاخت یكیش را هم نخوانده بود. ) در آن اسناد ، ریز دستمزدی كه هر روز به كارگران ”تخت جمشید داده می شد آمده است - در عصری كه كار های سنگین را بردگان انجام می دادند. همچنین ”آمده است كه به زنان از چهار ماه پیش از زایمان تا چهار ماه پس از آن می پرداختند كه از بهترین ”استانداردهای اسكاندیناوی امروز كم ندارد - در دو هزار و پانصد سال پیش. روزنامه نگار ایرانی به ”درستی بر رویكرد مدرن ایرانیان آن زمان به حقوق و جایگاه انسان تاكید می كند ، كه البته جلوه دیگرش ”را در اعلامیه مشهور "حقوق بشر " كورش می توان دید. چگونه می توان تاثیر برانگیزاننده چنین ”تاریخی را در جوانانی كه به معنای لفظی كلمه از ریخت حكومت خود و سیاست فرهنگی اش بیزارند ”درنیافت ؟

‎* * *‎

” این تاریخ همه ما مردمانی است كه از دیرباز در این سرزمین زیسته ایم - چندان دیر كه پگاه تاریخمان ، ”امپراتوریهای بزرگ بوده است. آنها كه این تاریخ را انكار یا پاره پاره و حزبی می كنند موفقیتی بیش از ”جعل كنندگان همسایه نخواهند داشت. آگاهی و دانش پیوسته برضدشان عمل می كند. بسیاری از این ”كوششها پیش از خود دست دركاران خواهند مرد. چه بهتر كه آشتی با تاریخ و همرائی بر تاریخ را به ”آیندگان نگذاریم و خود دست بكار شوبم. سالروز انقلاب مشروطه یكی از بدیهی ترین نقطه های چنین ”آشتی است. آن انقلاب به هیچ گروه سیاسی امروزی شناخته نمی شد. آزادیخواهان از هر رنگ سیاسی و ”از هر لایه اجتماعی در آن شركت جستند. شمال و جنوب و خاور و باختر ایران به آن پیوست.چهارده ”مرداد تنها روزی در تاریخ همروزگار ماست كه مایه كشمكش نیست ؛ تا جائی كه در ایران حكومت ”اسلامی نیز بیش از پیش از آن ستایش می كنند. ”

” اینكه یك گرایش سیاسی ، امروز بیش از همه ١٤ مرداد را گرامی می دارد از قضاوت نادرست دیگر ”گرایشهاست. آنها مشروطه را با پادشاهی یكی دانسته اند و ابعاد انقلابی آن را نادیده گرفته اند ؛ به پدران ”معنوی شان در جنبش مشروطه پشت كرده اند و خود را بینواتر گردانیده اند. هر كه امروز اولویت را به ”مساله تجدد و توسعه ، به درآوردن ایران از قرون وسطای هشتصد ساله اش ، بدهد مشروطه خواه است و ”می تواند بر آن دعوی داشته باشد. هنگامی كه سه سال پیش در كنگره سازمان مشروطه خواهان ایران ”موضوع تغییرنام سازمان پیش آمد گزینشی دوراندیشانه صورت گرفت. به حزبی كه از آن كنگره بدرآمد ”حزب مشروطه ایران نام نهادند ، نه مشروطه خواهان. به نظر این حزب بیشتر سازمانهای سیاسی ”مخالف جمهوری اسلامی و همه آزاداندیشان در بیرون و درون ایران مشروطه خواهند - بدین معنی كه ”دنباله كار جنبش مشروطه را گرفته اند. ما مشروطه خواهی را انحصار خود نمی دانیم. ”

” اگر امروز پذیرفتن این مقوله بر بسیاری دشوار می افتد - ازجمله در صف مشروطه خواهان هوادار ”پادشاهی - این را نیز می باید از مشكلات كار آموزشی كنونی ما انگاشت ، زیرا كار سیاسی واقعی ما در ”بیرون هشتاد در صدش آموزشی و بیست در صدش تشكیلاتی است. این مقاومتها را نیز می باید در شمار ”آزادشدن از پیشداوریها آورد كه در هرجای جامعه سیاسی ایران بدان برمی خوریم. ایران امروز مانند ”اروپای باختری "عصر جدید" و روشنرائی ، آمیخته ای از نو و كهنه و بالنده و سپری شونده است. ”جامعه تازه ای از درون جامعه أی كه مدتها پیش بایست مرده بود ، و در میان بزرگترین پیروزی آن ”جامعه در پانصد سال ( پس از صوفی سالاری و آخوندسالاری صفوی ) بدر می آید. تناقض از این بیشتر ”حتا در تاریخ پرتناقض ما نمی توان یافت و تناقض با خودش دشواری و كندی و بی نظمی می آورد ، كه ”چنانكه سزاوار تناقض است آفریننده نیز می تواند بود.”

‎* * *

” بی میلی بر توافق یا دست كم همرای شدن ، حتا بر مقوله همه جا پذیرفته تجدد و نوسازندگی زیرساخت ”اقتصادی و اجتماعی و نیز فرهنگ و نظام ارزشهای جامعه ایرانی ، تنها از تنبلی ذهنی و زندانی بودن در ”گذشته بر نمی خیزد. سودهای پاگیر نیز در میان است. بسیار كسان در انقلاب و حكومت اسلامی ”سرمایه گذاری سنگین كرده اند و در مراحل پایانی زندگی هیچ دوست ندارند آن انقلاب و حكومت علاوه ”بر شكست سیاسی به شكست تاریخی نیز بیفتد و نه تنها نسل امروز كه آیندگان نیز آن را برگ شرم آوری ”در تاریخ ایران بشمارند. امید ناممكن شان رهانیدن رژیم اسلامی از خودش است ؛ آبرومند شدن این ”بی آبروئی ملی است . كابوس آنها را دورنمای پیروزی جنبش مشروطه در صورت سده بیست و یكمی ”اش برآشفته تر می كند. هر نام دیگری جز مشروطه ، هر تركیب دیگری جز با كمترین آثار ایران پیش ”از انقلاب شكوهمندی كه هنوز در این دوزخ تباهی و خشونت ، از سرودن ستایشش دست برنمی دارند. ”

” توافق یا همرائی بر سر تاریخی كه همه را بهم می پیوندد ، حتا برسر ارزشهائی كه آینده ملت ما برآن ”ساخته شود ، اگر منحصر به نیروهای انقلابی بیست و چندسال پیش نباشد ؛ اگر از "خودی"های اسلامی ، ”ملی-مذهبی ، انقلابی ، "مترقی" فراتر رود پایان جهان است ، جهانی كه دریرایر چشمان ناباورشان فرو ”می ریزد و با عكس آنچه می خواستند ، جانشین می شود. این كسان چگونه می توانند بپذیرند كه بسیاری ”از آنچه در آن هنگام بر ضدش برخاستند هنوز زنده است و آینده را خواهد ساخت ؟ ناتوانی امروزی آنان ”بر فرارفتن از خود یادآوركوری شگفتاور آن یك سالی است كه حتا نتوانستند سود خود را بشناسند و ”شادمانه در ویرانی خویش شركت جستند. ”

” (اتهام همكاری با جمهوری اسلامی را چندان بكاربرده اند كه به ابتذال كشیده است. ولی هردو جناح ”حكومت اسلامی در سودپاگیری كه اشاره رفت انبازند. بویژه هنگامی كه پای همكاران برنامه هویت در ”بیرون به میان می آید ، به سایه ای از بدگمانی می توان مجال داد. اگر كتاب نویسان همكار تاریكخانه ”اشباح ، كه قلم را در ترور به یاری سلاحی كه بكار نمی آمد فرستادند ، این چنین ازكمترین نشانه های ”پختگی سیاسی بهم برمی آیند شاید عوامل دیگری نیز در میان است.)”

” تجدد كه درمان یافتن از اینگونه دردها نیز معنی می دهد در مسیرپیچاپیچ خود از راهبندهای بزرگتری ”گذشته است و بعید است كه مزاحمتها و تاكتیكهای تاخیری زندانیان گذشته بتواند بلوغ جامعه ما را بر یك ”چهان بینی خردگرا و فرهنگ سیاسی روادارنده به عقب اندازد. در این نود و پنجمین سالروز انقلاب ”مشروطه از این امیدواری گریزی نیست كه پیش از ماشین سركوبگری جمهوری اسلامی ، اندیشه های ”تجدد ستیز از هر رنگ به زباله دان چشم انتظار تاریخ سرازیر خواهد شد. ”