گفتگوی تمدنها ، گریز و كژراهه

سازمان ملل متحد ، آنچه بنیادگزارانش پس از جنگ دوم جهانی می خواستند نشد ، و در پنجاه و سه ساله ”موجودیتش توانسته است تنها در صد كوچكی از آن انتظارات را برآورد . بیشتر وقت و بودجه آن صرف ”نشستن و گفتن و برخاستن می شود . فاصله میان سخنان پر آب و تاب و ایده های والای آن با دستاورد ”هایش چندان است كه گاه سودمندیش را به عنوان محلی برای رسیدن به توافق میان قدرتها و چتری برای ”مداخلات انساندوستانه در كشورهای خودویرانگر ، زیر تردید می برد . البته از سازمانی كه چهارپنجم ”اعضایش جهان سومی اند ، بیش از این نمی توان انتظار داشت كه سازمان بین المللی را به سطح اداری و ”سیاسی و اخلاقی ملی برسانند .”

” یك نمونه ظاهر سازیها و وقت كشیهای نمونه سازمان ملل متحدی ، سال گفتگوی تمدنهاست ، ۲٠٠١ ، ”كه بدنبال پیشنهاد خاتمی ، رئیس جمهوری اسلامی ، اعلام شده است . این ترفند آشكار روابط عمومی كه ”برای بازگرداندن یك دولت نابكار ”rogue ‎” به خانواده كشورهای متمدن سر هم شده بود ، بر سازمانی كه ”اصلا با معیارهای مضاعف و نسبی بودن ارزشها كار می كند خوشایند افتاد . چه بهتر كه تمدنهائی كه به ”اندازه فاصله جغرافیائی سرزمینهایشان از هم دورند با هم گفتگو داشته باشند ؟ در ده ماهه گذشته باز ”كسانی نشسته و گفته و برخاسته اند ؛ كنسرتها و نمایشگاهها و نمایشهائی ترتیب یافته است و رئیس ”جمهوری اسلامی بهانه تازه ا برای سخنرانیهای میان تهی ، و از آن مهمتر دیدار از امریكا ، یافته است . ”طرفه اینكه بزرگترین و دراماتیك ترین گفتگوی تمدنها در این سال ، روز ١١ سپتامبر در نیویورك و ”واشینگتن درگرفت و همچنان در افغانستان دنبال می شود .”

” یك جلوه دیگر این گفتگو در كشور خود رئیس جمهوری مامور روابط عمومی به نمایش گذاشته شده ”است. در شهرهای ایران نیروهای انتظامی او مردم را وحشیانه زدند و به زندان انداختند چرا كه از ”پیروزی تیم ملی فوتبال خود شادی می كردند ؛ و درهای خانه های مردم را شكستند تا بشقابهای ماهواره ”ای را كشف و ضبط كنند . اما مسابقه های فوتبال صورت دیگری از گفتگوی مورد نظر است و بشقابها ”پیامهائی از تمدنهای دیگر را به مردم می رسانند . رژیم پیشنهاد دهنده گفتگو با همه توان می كوشد ”هرگفتگوئی را بیرون از حوزه رسمی كنترل شده خود ناممكن سازد و سازمان ملل متحد می بیند ، و دلش ”به نمایش بی معنائی كه آثارش به چند ماه دیگر نیز نخواهد كشید دلخوش است . ادب و همفكری و اعتقاد ”به نسبیت فرهنگی نمی گذارد كه كمترین اشاره ای به این ناهمخوانیها بكنند.”

” مانند بسیاری ایده های دیگر كه از فرط بداهت جای اندیشه كردن نمی گذارند ، گفتگوی تمدنها روپوشی ”است كه بر واقعیت ناسازگاری پاره ای تمدنها با تمدن امروزی و جهان همروزگار ما كشیده می شود . ”اگر این عنوان پر آب و تاب را بردارند آنچه می ماند برخورد و دادوستد هرروزی نمایندگان تمدنهای ”گوناگون در سطح فردی و جمعی است كه هیچ عیبی ندارد و ضمن غنی كردن تمدن جهان امروزی ، ”برتری آن را سرانجام به پیروزی قطعی خواهد رسانید . اگر پیشنهاد دهندگان گفتگو قصدشان این می بود ”صرفا می توانستند این برخوردها را آسانتر كنند . گزینش عنوان گفتگو نشان می دهد كه قصد دیگر دارند ””. در حالی كه در گفتگو ، یك عامل برابری نهفته است ، دادوستد می تواند نابرابر باشد و در بیشتر زمانها ”نیز هست . گفتگو اگر برپایه برابری نباشد گفتگو نیست ؛ گفتن یكی است و شنیدن یا تن دردادن دیگری . ”

” مشكل گفتگوی تمدنها در همین فرض نخستینی است ؛ در مسلم گرفتن اینكه ما با تمدنهای گوناگونی ”سروكار داریم ، هریك درجای خود با اعتبار ، و می باید آنها را در كنار هم نگهداشت . گفتگو برپایه ”برابر ، بیشترینه ای است كه می توان به آنها اجازه داد . منتها چون برابری تمدنها در جهان واقع برقرار ”نیست و یك تمدن ، برتری و جاذبه انكارنكردنی دارد ، گفتگو را می باید زیر كنترل انجام داد كه اتفاقا یك ”تفاوت عمده تمدنها نیز هست . از میان آنها یك تمدن به كنترل همیشگی همه گیر نیاز ندارد . تجربه همین ””"گفتگو"ی نزدیك به یك ساله مشكل را نشان داد ؛ یك تمدن ( جمهوری اسلامی ) هرچه را می توانست ـ ”و چندان هم نبود ـ كه در جعبه آینه اش بگذارد وبیشترش هم ربطی به تمدن اسلامی نداشت و از غرب آمده ”بود به دنیا عرضه كرد ، ولی با همه نیرو كوشید از هر برخورد توده های ایرانی با تمدن دیگر و برتر ”جلوگیرد .”

”***”

” این تمدنی كه قرار است از موضع برابر با تمدنهای دیگر گفتگو كند چه دارد به آنها بگوید؟ طرف ”گفتگو البته روشن است . خود پیشنهاد دهنده سال گفتگوی تمدنها آشكارا به تمدن غربی نظر داشت و به ”افریقای زیر صحرا كه این مزیت یگانه را دارد كه زیر تمدن اسلامی هم هست نپرداخت . این تمدن غربی ”است كه می باید با آن وارد گفتگو شد ، بدین معنی كه دوستانه از آن انتقاد كرد و مزایای خود را دوستانه ”به رخ كشید . در صد و پنجاه ساله گدشته چنین گفتگوئی میان تمدن اسلامی با رنگهای محلی آن ، و تمدن ”غربی درگرفته بوده است و از چهل سال پیش نویسندگان و سپس جنبشها وحكومتهای اسلامی گفتگو را به ”هرجا كه توانسته اند كشانده اند .”

” طرف اسلامی این گفتگو با بهره گیری گسترده از منتقدان غربی تمدن غرب ، سخت ترین حملات را ”بدان كرده است، اما خودش چندان چیزی نداشته است كه به رخ بكشد . طرف غربی در بیشتر این دوران ”كوشیده است مودبانه و بنده نوازانه به تفاوتهای تمدنی اشاره هائی بكند و معیارهای متفاوت را در گفتگوی ”تمدنها بپذیرد . روشنفكران معدودی در غرب از این روند سرپیچیده اند و به صراحت بیشتر به ”گرفتاریهای تمدن اسلامی اشاره كرده اند . در جامعه های اسلامی نیز این تابو شكنی را اندك اندك و بیشتر ”در میان مهاجران یا تبعیدیان آنها می بینیم . ”

” آنچه در حملات یا انتقادات اسلامیان ، از سنتی تا رادیكال ، قابل توجه است حالت دفاعی آن است . در ”گفتگوی آنها هرچه هست نشان دادن كاستیهای تمدن غرب است نه برتریهای تمدن ( های ) اسلامی به ”صورتی كه توده های مسلمان هزار و چند صد سالی است آن را می زیند ( به استثنای موضوع بی ”بندوباری كه خواهد آمد . ) اگر هم سخنی در برتری است به گذشته دوری بر می گردد كه از آن تصویری ”سخت دستكاری شده و آرمانی می دهند . ( اگر روشنفكر مسلمان بخواهد كار روشنفكری كند و نه ”دكانداری یا فرو رفتن در خرد متعارف ، می باید به بررسی انتقادی همان گذشته خیالی بپردازد كه آن را ”هم داریم می بینیم . ) در زمینه آفرینشگری فرهنگی یا فراهم كردن بالاترین سطح زندگی برای بیشترین ”مردم كه در هر زمانی امكان پذیر بوده است سخن زیادی برای فرهنگ اسلامی نمانده است . حتا بن لادن ”ها در این زمینه ادعائی ندارند و در عوض منكر ارزش این دستاوردها می شوند . آنها بهشت آن جهان را ”می خواهند و چه ضرورت كه در این جهان به آن نزدیك شوند ؟ خوشبختی و بدبختی در این جهان بینی ”اهمیت ندارد . عمده آن است كه جهان از گناه پاك شود یا به نظر آید كه پاك شده است .”

” این چیست كه در تمدن غربی چنین آزار می دهد ؟ از كتابها و پژوهشها تا دشنامهای بر سر منبر ، آنچه ”بیش از همه حساسیت اسلامیان از هر رنگ را می آزارد بی بندوباری در تمدن غربی است . آزادی كه ”بنمایه این تمدن است در جلوه های گوناگونش به زیاده رویهائی می كشد كه هیچ طبع سلیمی را خوش نمی ”آید . بر این بی بندوباری بسیار انگشت نهاده اند و در اینجا می توان موقتا از تاكید بر این نكته خودداری ”كرد كه این بی بندوباری ، عارضه ناپسند آزادی و گشادگی پسندیده ای است كه تمدن غربی را به این ”بلندیها رسانده است . اما اگر تمدن غربی فساد و بی بندوباری می آورد ، جامعه های اسلامی ، حتا در آن ”زمانها كه بدور از نفوذ غرب بودند ، در همین زمینه حیاتی ، از نظر اسلامیان ، تا گلو در هر فسادی كه ”طبع فسادپذیر بشری از آن برآید فرورفته بودند . تفاوت در این بوده است و هست كه مانند هر جنبه دیگر ”تمدن اسلامی ، عامل خشونت هم به درجات بالا بر فساد افزوده شده است . این درست است كه جامعه ”اسلامی كه پایه اش بر جلوگیری است بهتر می تواند ظواهر را نگهدارد ولی فساد اگر هم به چشم نیاید ”فساد است . از این گذشته اگر تنها با روشهای طالبانی بشود جلو بی بندوباری را گرفت آیا اصلا ارزش ”دارد ؟ ”

” خود بی بندوباری در گفتگوی این دو تمدن یك مایه اختلاف است . بی بندوباری در جامعه غربی جنبه ”زیباشناختی دارد ـ بیرون رفتن از اعتدال . در تمدن اسلامی ، بی بندوباری ، اساسا به معنی آزادی اندیشه ”و گفتار، و برابری زن و مرد ، در قلمرو حقوق جزاست ؛ جنایتی است برضد امت . كیفر آزادی اندیشه ”مرگ است و سخت ترین و وحشیانه ترین كیفرها در قلمرو رابطه زن و مرد مقرر شده است : سنگسار . ”كدام جنایت است كه از رابطه مرد و زن شوهردار بدتر باشد ؟ حتا از دین برگشتگی ( الحاد ) با مرگ ”آسانتری كیفر داده می شود . برتری تمدن اسلامی كه پیوسته به رخ می كشند در این جاست : توانسته است ”ذهن انسانی را به سنگ شدن محكوم كند ، جلو مراوده آزاد و برابر زن و مرد را بگیرد و "بی بندوباری" ”را جنائی كند .”

” خرده های دیگری كه بر تمدن غرب می گیرند ، از مصرف گرائی ، نابودی مجیط زیست ، بهره كشی ”سرزمینهای واپسمانده ، ازخود بیگانگی و جدا افتادگی ”alienation” دربرابر این گناه تمدن غربی رنگ ”می بازد . اما آن خرده های دیگر كه می گیرند در تمدنهای دیگر هم اگر توانش را داشته باشند هست . ”تمدن اسلامی هم جهانگشائی و استعمار وبهره كشی و بردگی ( تجارت برده تا همین دویست سال پیش در ”دست عربها بود ) می داشت ؛ و هرجا جمعیت اسلامی از قحطی و بیماری همه جا حاضر جان بدر می ”برد و رو به افزایش می گذاشت محیط زیست را نابود می كردند ، بی آنكه اسباب تمدن غربی را برای ”باززائی آن داشته باشند . اگر جامعه های مسلمان مصرف گرا نیستند از آن روست كه دستشان به بیش ”از دهانشان نمی رسد و اگر محیط زیست ، آنهم در یك دوره معین ، در غرب زودتر از سرزمینهای ”اسلامی آسیب دید از آنجا بود كه مسلمانان زودتر و بسیار زودتر می مردند و هنوز به دانش غرب ”دسترس نمی داشتند . ازخود بیگانگی و جدا افتادگی در تمدن غربی بسیار بیشتر است و برخلاف جامعه ”های جهان سومی به حساسترین انسانها محدود نمی شود . تنهائی ، یك پیامد شكنندگی نهاد خانواده در تمدن ”غرب ، یك بلیه این تمدن ، است كه اجتماعات انگاری ”virtual” هم چاره اش نیست . برتری تمدنهای دیگر ”بر غرب در این زمینه را می باید نگهداشت .”

”***”

” برنده جایزه نوبل ادبیات امسال ، و. س. نایپال یكی از نویسندگانی است كه گفتگوی تمدنها را جدی گرفته ”است . او در نخستین ماههای انقلاب اسلامی به چهار كشور غیر عرب مسلمان در آسیا آمد و سفرنامه ””"در میان مومنان" را نوشت كه برای هر ایرانی تكان دهنده است و بیست سالی بعد باز به همان كشورها ”رفت و برداشتهای خود را در سفرنامه ای دیگر آورد . هر دو كتاب تصویری از ورشكست اخلاقی و ”سیاسی روشنفكران اسلامی می دهند ولی ایرانیان از آن میان بهتر بدرآمده اند . نایپال چند سال پیش یك ”سخنرانی زیر عنوان تمدن جهانروای ما داشت كه مجله اینترنتی ”National Post ‎” آن را آورده است و ””"تارنما" یا "سایت" پیوند آن را نقل كرده است . آوردن پاره هائی ازآن نوشته به این گفتگوی تمدنها ”رونق تازه ای می دهد :”

” " من تا یازده سال پیش به ایده تمدن جهانروا نپرداخته بودم . در آن سال به شماری كشورهای اسلامی ”غیر عرب سفر كردم تا دریابم چه آنها را به چنان خشمی رانده است ”‎…‎” در ١٩٧٩ روزنامه ها .. از ”باززائی اسلام سخن می گفتند و برای كسی كه از دور تامل می كرد این عبارت معما آمیز می بود . اسلام ”كه در سده گذسته و نیمه سده كنونی ( بیستم ) آشكارا چیزی برای پیروانش نداشته است در واپسین دهه ”های این سده چه می تواند به جهانی كه اینهمه آموزش یافته تر و سریعتر است بدهد ؟ ”‎…‎” من در ایران و ”پاكستان و مالزی و اندونزی سفر می كردم ،كشورهائی كه به یك دین بیگانه گرویده بودند‎… ‎در میان ”مردمی كه ناگزیر از دوبار سازگاركردن خود شده بودند ـ سازگاری با امپراتوریهای اروپائی سده نوزدهم ”و بیستم ؛ و سازگاری پیشتر از آن با دین عربی .”

” "تقریبا می شد گفت كه من در میان مردمی بودم كه دوبار مستعمره شده بودند ، دوبار از خودشان بیرون ”كشیده شده بودند . زیرا بزودی دریافتم كه هیچ استعماری كاملتر از استعماری كه با دین عربی آمد نبوده ”است . مردمان مستعمره یا شكست خورده ممكن است به خود بی اعتماد شوند . در كشورهای مسلمانی كه ”از آنها سخن می گویم این بی اعتمادی همه قدرت دین را به حود گرفته بود . در دین عربی هر چه پیش ”از آن ، جاهلیت و باطل و كفرآمیز است ؛ در دل و ذهن این مومنان جائی برای گذشته پیش از اسلامشان ”نبود ”‎…‎” هویت آنان كمابیش در دینشان جاگرفته بود ”‎…‎” دینداری ، معنی مالكیت حقیقت یگانه را می داد ”‎…‎” آنچه در این ایمان بود یك گونه قضاوت می شد ، هرچه بیرونش بود گونه دیگری . دین ، ارزشها ، ”اعتقادات درباره كردار نیك ، قضاوت انسانی را تغییر می داد ”‎…‎

” " من آئینها و پندارهای [ نیاگانم را كه خوب آموخته بودم ] نداشتم ؛ به آنها از فاصله می نگریستم ؛ ولی ”در عوض ، ایده جستجو و اسباب دانشوری را بدست آورده بودم . برای من هویت ، موضوع پیچیده تری ”بود . بسیار چیزها در ساختن من رفته بود . ولی مشكلی با آن نداشتم . من می توانستم چهار یا پنج یا شش ”ایده فرهنگی را در سر داشته باشم ”‎…‎” اكنون با سفر در میان مسلمانان غیر عرب ، خود را در میان ”استعمار شدگانی می یافتم كه از باورداشتن به آن زندگی گسترنده انتلكتوئل ، زندگی گونه گون ذهن و ”احساس ، دانش گسترنده فرهنگی و تاریخی كه من در آن سوی دنیا با آن بزرگ شده بودم عاری شده ”بودند.”

” "تا هنگامی كه دین پابرجا می بود ، تا هنگامی كه به نظر می رسید چالش نشده است ، دنیا سرجایش قرار ”می داشت . ولی هنگامی كه این تمدن پرقدرت فراگیرنده از بیرون پدیدار شد مردمان ندانستند چه كنند . ”آنها تنها می توانستند به آنچه می كردند ادامه دهند ؛ در دین پابرجاتر شوند ، بیشتر به خود آسیب برسانند ”و از آنچه از عهده اش بر نمی آمدند رویگردانند ”‎…‎” ”

” "از آنجا كه حركت من در این تمدن از حاشیه به مركز بوده است من احتمالا چیزهائی را كه برای ”دیگران روزمره است روشنتر حس كرده و دیده ام . یكی از اینها كشف این فرایافت مسیحی در كودكی ”بود كه به دیگران آن كن كه می خواهی با تو كنند [ آنچه به خود نمی پسندی به دیگران مپسند ] . در آئین ”هندو كه من در آن بزرگ شدم چنین تسلائی نبود ، و با آنكه هیچگاه ایمان مذهبی نداشته ام این ایده ساده ”برایم خیره كننده بوده است : كامل به عنوان راهنمای رفتار انسانی . كشف بعدترم ”‎…‎” زیبائی اندیشه پویش ”خوشیختی بود . این ایده در قلب جذابیت تمدن جهانروا برای بسیاری كسان در بیرون یا حاشیه آن است ؛ ”و چه زیباست كه پس از دو سده [ از اعلامیه استقلال امریكا ] ”‎…‎” دارد به ثمر می نشیند . ”

” "تصور نمی كنم والدین پدر من در ترینیداد می توانستند این ایده را دریابند . بسیار چیزها در پویش ”خوشبختی است : ایده فرد ، مسئولیت ، گزینش ، زندگی انتلكت ؛ ایده تلاش و كمال پذیری و دستاورد. این ”یك ایده شگرف بشری است .پویش خوشبختی را نمی شود به یك نظام معین فروكاست. از آن نمی توان ”تعصب بیرون كشید . ولی می دانیم كه هست ؛ و بهمین دلیل نظامهای انعطاف ناپذیرتر در پایان برباد ”خواهند رفت ."”

”***”

” فرهنگها گوناگون اند و باهم برخورد و دادوستد دارند و در این عصر جهانگرائی ، بیش از پیش به ”یكدیگر نزدیك می شوند . از این میان یك فرهنگ نیاز دارد كه با تحمل شكستی قطعی ، توهم بازگشت به ”گذشته و امید به پیروزی از راه كشتار جمعی را از دست بنهد . می باید با شكست دادن طالبان و شبكه ”ترور بین المللی ، این واپسین ایستادگی مسلحانه دربرابر پیشرفت را نیز كناری زد و جهان را برای ”اندركنش ”interaction” آزادانه تمدنها آماده كرد . نتیجه چنان اندركنشی هیچ مطابق میل پیشنهادكننده سال ””"گفتگو" نخواهدبود . در جهان غرب از معیارهای مضاعف و ادب بنده نوازانه به فرهنگ دشمنی كه ”میلیونها مهاجران خود را به جامعه هایشان فرستاده است خسته شده اند و می خواهند حقیقت این پدیده را ”برای خود و برای مسلمانان بازكنند . در جامعه های اسلامی ، روشنفكران ، اگرچه در پناه دولت های ”غربی ، از خاموشی و تقیه و رفتار رمه وار خسته شده اند و می خواهند آنچه را كه می اندیشند به زبان ”آورند .”

” گفتگوی فرهنگها ناچار در فضای نابرابر خود جریان خواهد یافت . یكی حتا برای انتقاد از دیگری ”نیازمند خود اوست ، زیرا آن دیگری در انتقاد می بالد و مانند این یك به حال مرگ نمی افتد . اروپای ”مسیحی در جنگهای صلیبی حالتی مانند بسیاری از مسلمانان كنونی می داشت . با فرهنگی روبرو شده بود ”كه به بركت آشنائی با فلسفه و علم یونانی و تكنولوژی چینی از خودش پیشرفته تر بود و به جنگش ”برخاسته بود . آن بخش پیشرفته تر اروپا كه در آن جنگ ، مسخ شدن مسیح را در خون آشامی مسیحیان ”دیده بود ، از دشمن خود فلسفه و تكنولوژیش را گرفت و دینش را به خود او واگذاشت . اندكی برنیامد كه ”رنسانس كوچك سده دوازدهم و رنسانس بزرگتر سده های پانزده و شانزدهم ، اروپا و سپس دنیا رابه ”مسیری انداخت كه می بینیم .( همان زمانها بود كه چنانكه صاحب نظری اشاره كرده است جهان اسلام از ”رنسانس كوچك خود به به قرون وسطایش بازگشت . )”

” اروپائیان نیز با چنگ و دندان به وضع موجود خود چسبیده بودند ؛ و فریاد كفرستیز ، و هشدار پرهیز ”از تقلید شیوه های فسادانگیز مسلمانان مرفه تر و فرهیخته تر ، اروپا را برداشته بود و مردی چون ”فردریك دوم سرخ موی ( باربارسا ) امپراتور مقدس رومی-ژرمنی كه دربار جهان میهنش در سیسیل یك ”شهر جهانی و نیویورك قرون وسطا بود از سوی پاپ تكفیر می شد . آن رویاروئی دو فرهنگ ، ابعادی ”داشت كه آرزوی محال بن لادن ها و خمینی هاست . در جهان اسلامی پاپی نیست و تكفیر اگر از سوی ”یك دولت تروریست پی گرفته نشود اثر چندان ندارد . مسلمانان ، قرون وسطای خود را پانصد سالی كش ”داده اند و دیگر می توانند از آن ، در واقع از خودشان ، بیرون بیایند . ”

” یك تمدن مدتهاست به پایان رسیده است و در جامه های عاریتی نیز بیش از صد سال به ناسازی زیسته ”است و سودی ندارد . می باید جامه مدرنیته را به تمامی برتن پوشید و به آزادی رسید . در این آزادی ، بی ”بندو باری هم خواهدبود ونابرابری و بی بهرگی . انسانها هرجا و هرچه بتوانند سو استفاده خواهند كرد . ”تمدن غرب بهشت را به جهان نیاورده است ولی از هر بهشت تمدنهای جز خود درگذشته است و ”دوزخهای آنها را نیز تحمل پذیرتر ساخته است . مهمتر از همه ، به انسان توانائی عملا نا محدود تغییر ”كردن داده است . گوهر این تمدن آمادگی برای دگرگونی است ؛ مدرن شدن ، ذات آن است . از همین رو ”هم هست كه پسامدرن یك تناقض عبارتی ”‎ oxymoron ‎است ـ پیش از آنكه سلاحی در دست ارتجاع ”اسلامی یا ماركسیستی باشد . مدرنیته ایستادن و واپس افتادن برنمی دارد . انتقاد از مدرنیته در طبیعت آن ”است . پسامدرن اگر به معنی ضدیت با آزاد فكری و برابری در حقوق ، از دمكراسی انسانگرایانه ، باشد ”از مدرنیته بیرون رفتن است .”

” باشندگان جهان سومی سرزمینهای این تمدن چه بیهوده به جهان روبه مرگ خود چسبیده اند ؟ از این ”فرصت چه بهتر برای انبازشدن در عوالمی كه از آن زندگیهائی چون نایپال ساخته می شود ؟ او حتا با ”داشتن لقب سر در انگلستان ، پیوسته درگیر مسائل فرهنگی است كه هم میهنان و همنژادانش را در ”ترینیداد و هندوستان از رهائی بازداشته است . ما نه لقب سر لازم داریم ، نه در این سرزمینها خواهیم ”ماند ، ولی همه می باید آرزوی سلوك او را داشته باشیم . ”