مردم هر چه سزاوارشان

یک روشنفکر اروپائی در بازگشت از چهار سال زندگی در جمهوری اسلامی سخنرانی اش را درباره ایران با خواندن پاراگراف هائی از توضیح المسائل خمینی آغاز می کند و می گوید ایرانیان مردمی هستند که چنان کسی را به رهبری پذیرفتند و بیست و پنج سال است با چنین حکومتی زندگی می کنند. یک روشنفکر ایرانی در بازگشت از نخستین سفر خود به میهن پس از انقلاب در یک "کاشانه" (وب سایت) ایرانی خارج به زبان انگلیسی می نویسد ایرانیان در زیر این رژیم سراسر به تقلب و دروغگوئی روی آورده اند و جز خودشان و حلقه تنگ پیرامونشان فکر هیچ چیز نیستند و جامعه ایرانی در روسپیگری و اعتیاد فرو رفته است و کسی هم، از جمله خود نویسنده به اعتراف خودش، که به نام مستعار نوشته، غیرت حرکتی ندارد. یک نماینده اصلاحگر مجلس به خبرنگار بی بی سی که درباره کشتن زهرا کاظمی در دادگاه اسلامی از او می پرسد با لبخند و خوشروئی و روحیه "همین است که هست" پاسخ می دهد که درست است ولی این در فرهنگ پر از خشونت ماست. یک روشنفکر دیگر ایرانی در جوشش خشم و سرخوردگی اش نگاهی به آمارهای هراس آور واپسماندگی ایران می اندازد و می گوید ایران کشور روسپیان و پا اندازان و معتادان شده است و "خلایق هر چه لایق."

صد و پنجاه سالی پیش یک تاریخنگار انگلیسی به میهن خود نگریست که آفتاب بر پرچمش غروب نمی کرد و دریاهای جهان گردشگاه ناوگانش می بودند، و به آنهمه سرزمین های مستعمره و مستقل بد تر از مستعمره نگریست و این جمله درخشان را نوشت که مردم سزاوار حکومتی هستند که دارند. او از همه مبارزان ضد استعماری بعدی، کارکرد استعمار و تاثیر کوبنده و فروگیرنده تسلط بیگانه را بر امور جامعه های مستعمره و نیمه مستعمره می شناخت. او همچنین بهتر از همه آنان می توانست مسئولیت خود آن جامعه ها را بشناسد. سخن او از نگرش گشاده و موشکاف تاریخنگار، در امور بشری آمده بود نه از نیاز به توجیه استعمار، و تسلطی که نام دیگرش در آن زمان "بار امانت انسان سفید" بود: نقش متمدن کننده اروپائیان در جهانی که در پائین ترین سطح انسانی می زیست. در اروپای سده نوزدهم پوزشگری و روحیه دفاعی تا مدتها راهی نداشت. اروپائیان تا مدتها گناهی احساس نمی کردند که بخواهند بر دوش توده های نا آگاه "جهان سومی" بیندازند که با ورود اروپائیان دانستند در چه مردابی غوته ور بوده اند. آن انگلیسی اندیشه مند حق داشت. جامعه بیحرکت، حتا در بد ترین دیکتاتوریها، می باید نخست خود را ملامت کند.

ایران امروز به بسیاری آلودگیهای سیاسی و اجتماعی که می گویند افتاده است و بزرگترین اش حکومتی که مردم و جهانیان از بس به پلیدیش عادت کرده اند دیگر کمتر آن را احساس می کنند. در این هم که مردم، خود بیست و پنج سالی پیش چنین حکومتی خواستند و همه این سالها را با آن سر کرده اند تردید نمی توان داشت. ولی آیا ایرانی سزاوار چنین سرنوشتی است؟ وقتی می گوئیم "مردم هر چه سزاوارشان" می پذیریم که "خود کرده" ایم. ولی پس از آن می باید بپرسیم که " تدبیر چیست؟" و روشن است که تدبیر آنچه خود کرده ایم بر خود ماست. می توان مانند سرخوردگان، چند میلیون به گرداب روسپیگری و اعتیاد افتاده را به چند ده میلیون رساند و امید از همه برداشت؛ و می توان "مردم هر چه سزاوارشان" را در تنگ ترین معنی، و همیشگی دانستن وضع موجود نگرفت. در موقعیت بشری بن بست نیست. همیشه راهی می توان یافت. ما در جزیره ای دورافتاده بسر نمی بریم و مردم ما مانند هر جامعه دیگری گوناگونند، از بد ترین تا بهترین. نه دنیا ما را به حال خود می گذارد، نه مردم ایران به آن روزگار نومید کننده افتاده اند که اگر در هائیتی های جهان نیز وضع یاس آور موجود با جنبش اقلیتی از مردم، نه همه آن فرو رفتگان در فساد جامعه، دگرگون می شود، در ایران نیز چنین احتمالی می توان داد. در ایران نیز اقلیتی از مردم هستند که تنها به خود و پیرامون کوچک خود نمی اندیشند و آن آلودگیها را ندارند.

این اقلیت آنچه را که هست سزاوار ملت خود نمی داند و مانند همه کشورها در همه تاریخ جهان دنبال چیزی است که می باید باشد. در دگرگونی های شگرفی که اقلیت فعال سیاسی و فرهنگی جامعه ایرانی هم اکنون دست درکار آن است، می باید منظور خود را از نقش "مردم" روشن کنیم. بسیار می شنویم که مردم خودشان می دانند که چه کنند و نیاز به قیم ندارند. این سخن در اصل درست است ولی در عمل چه معنی دارد؟ از کدام مردم سخن می گویند؟ آیا می باید منتظر واپسمانده ترین لایه های جمعیت بنشینیم ــ از جمله آن چند مفلیون قربانی فساد اجتماعی ــ یا گوش به روشن ترین عناصر جمعیت بسپاریم و چاره را در بحثها و تلاشهای آنان جستجو کنیم؟ همه چیز بستگی به آن اقلیت فعال دارد که حاضر نیست " مردم هر چه سزاوارشان" را در صورت موجودش بپذیرد. تا عناصر گوناگون آن اقلیت فعال، مسائل را در میان خود روشن نکنند چگونه از مردم می توان خواست که در فرصتی که باز همانها فراهم خواهند کرد نظر خود را بدهند؟

در "بار امانت"ی که بر دوش آن اقلیت فعال در همه جامعه هاست هیچ جنبه غیر دمکراتیکی نیست. هر کس می تواند بدان اقلیت فعال بپیوندد و در گفت و شنود و بحث و تلاش شرکت جوید و در پایان نیز رای توده های مردم تعیین کننده خواهد بود. ولی توده های مردم جز در زمانهای معین به مبارزه نمی پیوندند (منظور از مبارزه کنار کشیدن و بدگوئی نیست) و چیز غیرعادی یا نومید کننده ای در آن نمی باید جست. همه جا چنین بوده است. بخشهائی از جمعیت هرگز به مبارزه نمی پیوندند و در این نیز نمی باید دلایل تازه ای بر نومیدی یافت. مهم آن است که کسانی از میان ما دست کم خود را مصداق "مردم هر چه سزاوارشان" نشناسند و پیوسته از سطح موجود بالا تر روند و اعتماد خود را به توده های مردم، همان توده هائی که همه آمارها و داده ها از پریشانی و دلمردگی شان می گویند، از دست ندهند. مردم همیشه می توانند بهتر شوند و معمولا بهتر ها را می شناسند، اگر خود آن بهترها کارشان را خراب نکنند.