ناسیونالیسم و ساده اندیشی

یک خبرنگار امریکائی در دیداری از ایران از دو جوان ایرانی گفتاوردهائی آورده است که می توانست از گروههای بزرگی از ایرانیان در هر گروه سنی و در هرجا شنیده باشد. جوانی سراپا شیفته فرهنگ امریکائی و آرزومند مهاجرت بدان کشور به او یاد آوری می کند که مگر تاریخ امریکا چند قرن است؟ در حالی که از فرهنگ ما دو هزار و پانصد سال می گذرد (تکرار غلط مشهور، گوئی کورش ناگهان از آسمان افتاد.) جوان دیگری، سراپا بیزار از رژیم اسلامی، در اعتراض به مخالفت امریکا با برنامه بمب اتمی جمهوری اسلامی می گوید چرا اسرائیل داشته باشد و ایران نتواند؟ در هردو گفتاورد (نقل قول) ویژگی اصلی، چیرگی منطق قیاسی است، آسان ترین و ابتدائی ترین شیوه تحلیل، پیش از آنکه ذهن انسان توانائی استقرا را بدست آورد که به معنی رسیدن از داده های جزئی به نتیجه کلی است.

جوان نخستین در این مقایسه به یک عامل، به آنچه به سود اوست، بسنده می کند و بی توجه به ویژگیهای دو فرهنگ و ربط داشتن آنها به اکنون و آینده نتیجه دلخواه خود را می گیرد. او اگر در مقایسه زمانی دو فرهنگ، تنها درپی تسلای احساس کوچک تری خود نباشد ــ که در بخشی هست ــ اندکی دور تر نمی رود که مسئله پیشینه نیست؛ اگر کهن تر بودن برتری می آورد چرا خود او و مانند های بیشمارش اینگونه شیفته فرهنگ غربی و در صورت تازه ترش امریکائی هستند؟ در همان قاره امریکا تمدن مایا یک هزاره پیش از امریکای نوین بالید و امروز می باید در جنگلها بدنبال آثارش گشت. کهن سالی فرهنگ مزیتی است و اگر بهانه بستن دست و پای اندیشه نباشد، چنانکه در آن جوان می توان دید، سرمایه ای است برای رسیدن و پیش افتادن در مسابقه والائی .excellence لاف گذشته های دور خود را زدن و آرزوی گریز به آینده دیگران را داشتن در عین حال نشانه تناقض گشوده نشده تفکر و پریشیدگی روان مردمانی است که در سرگشتگی می زیند و کارشان اساسی ندارد و از امروز به فردا زیر و رو می شوند و به خود اجازه هر رفتار غیر عقلائی را می دهند.

دومین جوان همان صفت ملی را در بافتاریcontext دیگر به نمایش می گذارد: کاهش دادن هر موضوع پیچیده به ساده ترین عناصر خود، به حد یک جمله. اکنون موضوع بمب اتمی رژیم اسلامی مهم ترین مسئله سیاست خارجی ایران است و با آینده رژیم و امنیت ملی ایران سر و کار دارد. دنیائی نگران آن است و قدرتهائی می خواهند از هر راه شده است جلوش را بگیرند. چنین موضوعی را با یک قیاس ساده نه می توان برطرف کرد نه حتا توضیح داد. نخستین دلیلش اینکه میان دو طرف مقایسه جز بمب اتمی هیچ همانندی نیست و همه داده های دیگر مسئله با هم تفاوت دارد. در اسرائیل امام زمان پای لیست انتخاباتی را امضا نمی کند و در دادگاهش بانوی خبرنگار کانادائی را نمی کشند. اسرائیل بمب اتمی دارد و بیش از اندازه هم دارد ولی سخنی هم از آن نمی گوید چه رسد که تهدید و باج خواهی کند. جمهوری اسلامی هنوز بمب را نساخته اسرائیل را هدف آینده آن اعلام می کند و از زبان رفسنجانی می گوید دربرابر نابود شدن اسرائیلیان کشته شدن پنج میلیون مسلمان چیزی نیست.

آن جوان و همفکرانش به این کاری ندارند که بمب اتمی برای ماندگاری رژیمی است که آنان را از کشورشان گریزان کرده است و نه نیرومندی ایران. ایران مانند اسرائیل، بهر دلیل، در مبارزه با همه همسایگانش نیست و اگر کاری به آنها نداشته باشد آنها کاری ندارند و هیچ کدام خطری بشمار نمی روند. بزرگ ترین تهدید خارجی ایران از امارات خلیج فارس است که چند ناوچه توپدار برایشان بس است. مسئله اتمی جمهوری اسلامی ربطی به اسرائیل یا حتا پاکستان و هند و روسیه (کشورهای اتمی دیگر منطقه) ندارد. می باید دید آیا به صلاح ایران است که منابع نامحدودی را هزینه کند و برای کشور خطر مداخله نظامی یا تحریم اقتصادی بخرد؟ با گله گزاری و انگشت نهادن بر رفتار دوگانه قدرتها نمی توان از برابر چنین مخاطرات احتمالی گریخت. دیگران نمی توانند با منطق قیاسی ساده آن جوان و بی خیالی همه مانندهای او به منظره بنگرند. او حتما پس از کوبیدن استدلال خود بر سر خبرنگار، شادان و آسوده به وقت گذرانی هایش بازگشته است. اما از دیگران نمی توان انتظار داشت به همین آسانی موضوع را پایان یافته تلقی کنند. جمهوری اسلامی با پافشاری برنامه اتمی خود را دنبال می کند، زیرا امیدوار است با فریبکاری و تاکتیکهای تاخیری، جهانیان را دربرابر عمل انجام شده بگذارد. تکیه بر احساسات ملی نابجای ایرانیان عامل دیگری است که از آن یاری می جوید.

دفاع از سیاستهای خطرناک و ضد ایرانی رژیم به نام ناسیونالیسم ایرانی همان اندازه بیربط است که پنهان شدن پشت پیشینه فرهنگی ایران. معنای ایران دوستی هیچ کدام اینها نیست. ما در موضوع احساسات ملی نیز نیاز به شکافتن و ژرف تر رفتن داریم. ناسیونالیسم را با احساس برتری نمی باید اشتباه گرفت و از آن بهانه ای برای دراز کردن خواب آشفته هزاره ای ملت ساخت. در جهان، ملتهای بزرگ تر از ما فراوان بوده اند و امروز شمارشان بسیار بیشتر شده است. پاره ای از آنها به اندازه یک استان متوسط ایران نیز جمعیت ندارند. آنها نصف ما هم در ستایش خود وقت نمی گذارند بلکه همه حواسشان به پیش افتادن از همگنان در زمینه هائی است که توانائیش را دارند.

بهمین ترتیب ناسیونالیسم به این معنی نیست که چون حکومت اسلامی به نمایندگی ایران اقداماتی می کند ایرانیان بناچار می باید از آن پشتیبانی کنند. مردم آلمان شش دهه است با این مشکل دست به گریبان بوده اند که آیا در پشتیبانی تا واپسین روزهای خود از هیتلر حق داشته اند؟ حضور صدر اعظم آلمان در مراسم شصتمین سال عملیات "اوورلرد" (پیاده شدن نیروهای متفقین در نرماندی) به دعوت دولتهای مربوط، نشانه ای بر گشوده شدن این مشکل است. "اوورلرد" مقدمه رهائی اروپا، از جمله آلمان، از رژیم فاشیستی بود. آلمانها نیز بدست متفقین از آن رژیم، در واقع از خودشان، رها شدند و اکنون می توانند این حقیقت را بپذیرند. هیتلر تجاوز و نژادکشی را به نام دفاع از نیاخاک در مغز مردم آلمان فرو کرد و نه تنها باعث کشته شدن دهها میلیون تن از جمله شش میلیون یهودی و بیشماری افراد نژادهای "فروتر" در کوره های آدمسوزی شد نیاخاک را ویرانه و تقسیم شده برجای نهاد و آلمان با از دست دادن سرزمین های شرقی خود که جمعیتشان جارو شدند تنها در شرایطی معجزه آسا یگانگی خود را بازیافت.

ایرانیان بویژه در درون می باید بیش از اینها میان مصالح ایران و جمهوری اسلامی تفاوت بگذارند.