حقوق بشر در قالب شعارهای انتخاباتی و قول و قرار سیاسی نمی گنجد بلکه وجود آن برای برداشتن ابتدایی ترین قدم سیاسی و بیان کردن کوچکترین هدف سیاسی لازم است. حقوق بشر وعده و یا هدیه ای نیست که بتوان به مردم داد، بلکه حق آنها ست.


در تاریخ ایران به ندرت به گفتمان های سازنده و پرحاصل در مورد حقوق بشر برخورد می کنیم. آنچه که با فرهنگ ایرانی آمیخته است، استوانه کورش دوم مکتوب به تاریخ پانصد و سی ونه قبل از مسیح می باشد که در سال ١٨٧٩ میلادی کشف شد و در موزه لندن (British Museum) از آن نگاهداری می شود. از این استوانه و یا در اصطلاح علمی «سیلندر» (اصطلاحی که به خاطر شکل این کتیبه به آن داده اند) به دلایل متعددی در حکم «منشور حقوق بشر» در دوره ایران باستان یاد می شود. ایده کورش بزرگ در تاریخچه حقوق بشر سهم بسزایی داشته است اما خود ایران از آن بهره ای فراتر از ارزش تبلیغاتی آن نبرده است. بر اساس اطلاعات من اولین بار که پادشاهی در ایران اشاره صریح به این منشور داشت در سال ١٩٧١ بود که محمدرضا شاه پهلوی در مراسم جشنهای دوهزار و پانصد ساله ترجمه ای از آن را در تاریخ چهاردهم اکتبر ١٩٧١ به سازمان ملل فرستاد. این ترجمه تحت شماره SG/SM/1553 HQ236 در اسناد سازمان ملل به ثبت رسیده است. بحث تبلیغاتی منشور کورش بزرگ و حقوق بشر در ایران بار دیگر در سال ٢٠٠٣ در پی اهدای جایزه نوبل حقوق بشر به شیرین عبادی مطرح شد. شاید بتوان گفت که شمه ای از حقوق بشر (البته نه به اینگونه که ما امروز می شناسیم) در دوران جنبش مشروطه مطرح شد و آنهم تحت نام «قانون» در فرم محدود کننده قدرت دولت در برابر شهروندان.
از حدود پانزده سال پیش به این سو، اندیشه پردازی و تفسیرهای متنوع از حقوق بشر در ایران آغاز شده است. این حرکت چون دیگر حرکت ها پیشرفتی حلزونی داشته است و همین خصوصیت باعث به ثمر رسیدن آن بوده است، تا جایی که در انتخابات ریاست جمهوری خرداد ماه سال ١٣٨٨ شعار انتخاباتی مهدی کروبی شده بود. بنابراین می توان به حاصل بحث در مورد حقوق بشر در ایران به دید مثبت نگریست. آنچه که این بحث در درون خود پرورش داده است، مخالفت غیر مسقیم با نظام جمهوری اسلامی است. برخلاف دهه هفتاد میلادی و در آستانه مخالفت های اسلامیان و چپی ها که در ولقع حقوق بشر را که متعلق به همه است با حقوق فردی خود اشتباه گرفته بودند، در این یکی دو سال اخیر بسیار به منشور حقوق بشر و به بندهای آن استناد شده است. اگر در این استناد ها دقیق شویم و به دیده انتقادی به آنها بنگریم، به مطالبی برخورد می کنیم که گویای نساختن حقوق بشر با ایدولوژی و ارکان نظام جمهوری اسلامی ایران است (یه عنوان مثال می توان به واژه «حقوق بشر اسلامی» و یا «جهمهوری اسلامی» اشاره کرد). همین نساختن و ناهمگون بودن حقوق بشر با نظام جمهوری اسلامی به مخالفان رژیم این امکان را می دهد که بر حقوق بشر و بحث پیرامون آن تاکید داشته باشند، چون این تاکید نه تنها بر تاثیر مبارزاتی بر علیه رژیم می افزاید، بلکه زمینه را برای برقراری رژیم آینده بر اساس موازین حقوق بشر فراهم می سازد. بنابراین بحث ممتد و پافشارانه بر حقوق بشر در ایران تاثیری بر زمان حال و آینده خواهد داشت. مهدی کروبی در شعارهای انتخاباتی خود وجود حقوق بشر را دلیلی بر مشروعیت نظام دانست. من نمی دانم آقای کروبی در مورد این جمله فکر کرده اند یا خیر. اما همین جمله به ظاهر ساده می تواند اساس رژیم را زیر سوال ببرد. مشروعیت نظام هنگامی است که آن برای همه باشد، اما «جمهوری اسلامی» با تاکید بر لغت «اسلامی» خود را از این اصل حقوق بشر مجزا می داند. جالب توجه است که پس از دوران خاتمی که بحث در مورد حقوق بشر بیشتر جنبه تشریفاتی داشت ، در دوره انتخاباتی ریاست جمهوری اخیر دامنه آن به سران خود رژیم رسیده است و خود را در قالب وسیله برای رسیدن به هدف نشان داده است. اینان هنگامی به فکر حقوق بشر افتاده اند که منافع خود را به گونه ای در خطر می بینند. اما هر چقدر که حقوق بشر در ایران و در بافتار اسلامی مطرح شود ناهمگون بودن آن با نظام واضح تر می گردد.
امسال سالی بود که اهمیت حقوق بشر برای ایران فرای همه گفتگوها بر سر دستیابی رژیم جمهوری اسلامی به سلاح های هسته ای، بیش از پیش خود را در طیف موافقان و مخالفان رژیم نشان داد. ما که در زمره مخالفان هسیتم حدود پانزده سال پیش بر اهمیت حقوق بشر تاکید کرده ایم و سیاست های خود را بر آن منوال تنظیم کرده ایم. آز اینجمله است حقوق زنان و خردسالان و یا حقوق قومی در قطعنامه های خود. اما جوانانی که از خردادماه به این سو به خیابان ها آمدند و از حقوق خود دفاع کردند، ندای نیاز به حقوق بشر در ایران را به گوش جهانیان رساندند. به عنوان مثال می توان از گزارش حقوق بشر در ایران در مورد سرکوبی زندانیان و همچنین محکوم کردن رژیم جمهوری اسلامی ایران به خاطر زیرپا گذاشتن حقوق بشر توسط کمیته سوم مجمع عمومی سازمان ملل متحد در قطعنامه ای که هفتاد و چهار کشور به آن رای مثبت داده اند و استقبال آمریکا از آین قطعنامه در حکم دستائردهای جنبش خودجوش یاد کرد. بنابراین باید به تاکید بر اعتراض به رعایت نشدن حقوق بشر در ایران در چهارچوب مبارزاتی نگاه کرد که می تواند رژیم را از درون و از بیرون تحت فشار قرار دهد. این شیوه مبارزه کند اما موثر، هزینه بسیار سنگینی است که مردم ما در حال پرداخت آن هستند. شاید بتوان در آینده ای نزدیک یکبار برای همیشه حقوق بشر را در ایران پایدار ساخت.
جایگزین رژیم جمهوری اسلامی نباید به این هزینه سنگین به دیده ای سطحی بنگرد. آموزش مردم در مورد حقوق فردی و اجتماعی خودشان، تدوین قانون اساسی نوین، تشکیل احزاب، انتخابات، تشکیل دولت و در نهایت سیاستگذاری دولت از عواملی هستند که نه تنها می بایست بر موازین یاد شده در منشور حقوق بشر استوار باشند، بلکه می توانند نمادی برای فرهنگ سیاسی آینده ایران باشند. به همین خاطر لازم است که نخست در آموزش قوانین حقوق بشر کوشید. شاید نتوان آن قوانین را در مدارس و یا در دانشگاه ها تدریس کرد. اما راه های زیاد دیگری برای یادگیری وجود دارد. قوانین سازمان حقوق بشر از طریق شبکه اینترنت در دسترس همه قرار داده شده است. هر کس می توانند آنها را مطالعه کنند، در مورد آنها فکر کند و با ما و یا با دیگر افراد مطلع به گفتگو بنشیند. راه آموزش امروز تنها به کتاب و مدرسه پایان نمی پذیرد بلکه اینترنت نقشی به سزا در این مورد ایفا می کند. هدف این است که برای برگزیدن رژیم جایگزین جمهوری اسلامی هر انسان بالغ و آگاه قبل از به صندوق انداختن رای خود، بداند که دارد چه نظامی و یا چه حزبی را انتخاب می کند. او باید بداند که آن نظام و یا آن حزب توانایی احترام به حقوق او و دفاع از آن را دارد یا نه.
یکی از لازمه های برگزیدن و برگزیده شدن نظام جایگزین جمهوری اسلامی میزان اهمییت حقوق بشر در دستور کار سیاسی آن است. به همین خاطر می بایست از حقوق بشر اطلاع کامل داشت و شعارهای انتخاباتی و پیشنهاد های سیاسی را بر اساس آن ها سنجید. حقوق بشر در قالب شعارهای انتخاباتی و قول و قرار سیاسی نمی گنجد بلکه وجود آن برای برداشتن ابتدایی ترین قدم سیاسی و بیان کردن کوچکترین هدف سیاسی لازم است. نمی بایست نظام و یا حزبی را انتخاب کرد که وعده سیاسی آن برقراری حقوق بشر باشد، چون حقوق بشر وعده و یا هدیه ای نیست که بتوان به مردم داد، بلکه حق آنها ست. بنابراین آن نظام و آن حزب و آن فرد می تواند ادعای انتخاب شدن را داشته باشد که تمام برنامه های سیاسی و اهداف خود را براساس منشور حقوق بشر ریخته و تنظیم کرده باشد. چنین حزبی و یا فردی می بایست کارنامه سیاسی از خود ارائه دهد که نمایانگر عملکرد سیاسی او باشد. آنچه که هویت سیاسی ما را مشخص می کند عملکرد ماست و نه وعده و وعیدها.

---------------------------

از سامانه حزب و صفحه رسمی حزب مشروطه ایران (لیبرال دموکرات) در فیس بوک دیدن کنید.

---------------------------